________________
જેઓ પોતાના સ્વ-રૂપને જોઈ મિથ્યા પદાર્થો નો ત્યાગ કરે છે,
અને સાચા અનુભવને મેળવી જ્ઞાનની ભૂમિકાઓમાં ઉંચે ચડે છે તેઓ ફરીવાર સંસારમાં જન્મતા નથી. કેટલાએક મૂર્ખ જીવો,હજારો જન્મો ભોગવીને,ક્યારેક કોઇ સત્પુરુષના સમાગમથી વિવેકી-પણાને પામે છે, પણ પાછા ભ્રષ્ટ થઇને વળી સંસાર-રૂપી સંકટમાં પડે છે.
કેટલાએક,ઉંચી બુદ્ધિ-વાળા જીવો,પરમાત્મામાંથી ઉત્પન્ન થઇ તરત જ તે જ જન્મમાં પછા પરમાત્મા માં પ્રવેશ કરે છે.કેટલાએક જીવો પોતાના ઉત્પત્તિ સ્થાન-રૂપ બ્રહ્માંડોમાં તથા અન્ય બ્રહ્માંડોમાં પણ બ્રહ્મા-પણા ને પ્રાપ્ત થાય છે.કેટલાએક વિષ્ણ-પણા ને પામે છે તો કેટલાએક મહાદેવ-પણાને પામે છે.
કેટલાએક પશુ-પક્ષી પણાને તો કેટલાએક દેવ-પણાને પ્રાપ્ત થાય છે.
કેટલાએક,પોતે પ્રથમ જે બ્રહ્માંડ માં જન્મ્યા હતા તે બ્રહ્માંડ માં કે બીજા બ્રહ્માંડ માં પણ અવતારો પામે છે.
હે,રામ,બીજા બ્રહ્માંડોની સ્થિતિ પણ આ બ્રહ્માંડના જેવી છે,જેવું વિસ્તીર્ણ આ બ્રહ્માંડ છે તેવાં જ કેટલાએક બીજા
વિસ્તાર-વાળા બ્રહ્માંડો પણ છે.કેટલાએક થઇ ગયા છે અને કેટલાએક હજુ થવાનાં છે.
જુદા જુદા વિચિત્ર ક્રમો થી અને જુદા જુદા નિમિત્તો થી,તે બ્રહ્માંડો ની વિચિત્ર સૃષ્ટિઓ પ્રગટ થાય છે.અને પછી તેમાં જ તિરોહિત (મળી) જાય છે.લોકો આ બ્રહ્માંડ માં જેવા વ્યવહારથી રહ્યા છે તેવા જ વ્યવહારથી બીજા બ્રહ્માંડો માં રહે છે.માત્ર તેમના આકારોમાં કંઈક કેરકાર હોય છે.
પોતપોતાના સ્વભાવ ના આવેશને લીધે,અને એકબીજાની સ્થિતિઓની સ્પર્ધા કરીને -કર્મો કરવાને લીધે, નદીઓના મોજાંની જેમ જીવો ની સ્થિતિઓમાં ઉથલ-પાથલ ચાલ્યા કરે છે.
સધળા જીવો (અહીં આત્મા) પ્રત્યક્ષ રીતે બતાવી શકાય નહિ તેવા અને પોતે જ પોતાને જાણે તેવા છે, તેઓ નિરંતર મહા-ચૈતન્યમાંથી પોતાનો દેખાવ આપ્યા કરે છે અને મહા-ચૈતન્યમાં જ વ્યવહાર કરે છે. જેમ,પ્રકાશો,દીવા માંથી પ્રગટ થઈથીને કેટલીક વાર રહીને પાછા દીવામાં જ લય પામે છે-અનેજેમ,સૂર્યનાં કિરણો સૂર્યમાંથી પ્રગટ થઇ થઇને કેટલી વાર રહીને સૂર્યમાં જ લય પામે છે, તેમ,જીવો ના સમુહો મહા-ચૈતન્યમાંથી પ્રગટ થઇ-થઈને કેટલાએક કાળ શુદ્ધિ જુદાજુદા દેહો ને ભોગવીનેપ્રલય કાલે પાછા ચૈતન્યમાં જ લય પામી જાય છે.
આ 'બ્રહ્માંડો ની રચના' નામની,અનાદિ કળાની ભ્રાંતિ-રૂપ 'માયા' સમુદ્રની લહેરની પેઠે, પર-બ્રહ્મ માં નિરંતર -નિરર્થક વિસ્તીર્ણ થાય છે,નિરર્થક વધ્યા કરે છે,નિરર્થક ફેરફાર પામ્યા કરે છે,અને નિરર્થક પછી લય પામે છે.પણ,જેવી રીતે સમુદ્રમાં લહેર મિથ્યા છે તેમ પર-બ્રહ્મ માં આ રચના પણ મિથ્યા છે.
(૪૪) મુક્તિ અને પ્રલય નું અંતર તથા બ્રહ્મા નો શરીર-ગ્રહણ નો ક્રમ
રામ પૂછે છે કે-હે,ભગવન,આપે કહેલી પધ્ધતિ પ્રમાણે,જે જીવ ને પ્રલયમાં પર-બ્રહ્મ ની પ્રાપ્તિ થાય તેને સૃષ્ટિમાં પાછો દેહ ધરવો કેમ ઘટે? પરમ-પદમાં પહોંચેલા ને પણ જો જન્મ-મરણ પ્રાપ્ત થતાં હોય - તો પછી મુક્ત થયેલાને પણ પછી જન્મ-મરણ ની આવૃત્તિ પ્રાપ્ત થવી જોઈએ. "મુક્ત થયેલા જીવ નું સંસારમાં પુનરાગમન થતું નથી" એ વિષયમાં કેવી રીતે વિશ્વાસ બેસે?
વસિષ્ઠ કહે છે કે-હે,રામ,મેં તમને પહેલાં -જે બધું કહેલું છે તે તમે કેમ સમજતા નથી? તમારી બુદ્ધિ આગળ-પાછળ નો વિચાર કરવામાં સમર્થ છે -તો તે ક્યાં ગઈ?
82
આ શરીર-વગેરે જે કંઇ સ્થાવર-જંગમ છે તે જોવા પૂરતું જ છે,અને તે સ્વગ્ન ની જેમ મિથ્યા જ પ્રગટ થયેલું છે. જેની વાસનાઓ ગળી ગઇ છે,અને જેની સ્મૃતિ-ચિત્ત-વૃત્તિમાં "પ્રબોધ" (જ્ઞાન) ઉત્પન્ન થયો હોય,
