________________
(૪૭) અનિયમિત ક્રમો વાળા ભૂત-ભવિષ્ય-વર્તમાન નાં કરોડો બ્રહ્માંડોનું વર્ણન
રામ કહે છે કે-હે,ભગવન.આપનાં પવિત્ર વચનો થી મને કેટલીક ધીરજ મળવા જેવું થયું છે.ધણાંઘણાં ઉત્તમ અર્થો-વાળા,સ્વચ્છતાથી ભરેલાં, વિચિત્ર યુક્તિઓવાળાં અને આત્મ-તત્વ નો પ્રકાશ કરવા માટે ઉદય પામેલાં, આપનાં વચનો સાંભળતા હું તૃપ્ત થતો નથી. જીવોની રાજસિક-સાત્વિક જાતિઓ કહેવાના પ્રસંગમાં આપે જે પ્રમાણ-સિદ્ધ બ્રહ્માની ઉત્પત્તિ કહી છે, તે ઉત્પત્તિ વિષે હવે આપ સ્પષ્ટ રીતે વર્ણન કરી ને કહો.
વસિષ્ઠ કહે છે કે-હે,રામ,લાખો બ્રહ્માઓ,લાખો નારાયણો,લાખો શંકરો અને લાખો ઇન્દ્રો-થઇ ગયા છે. આ બ્રહ્માંડમાં અને બીજાં વિચિત્ર બ્રહ્માંડોમાં પણ જુદાજુદા આચારો અને જુદાજુદા વિહારો વાળા, બ્રહ્માઓ,નારાયણો,શંકરો,ઇન્દ્રો અને બીજા પણ દેવો તથા મનુષ્યો વગેરે પણ અસંખ્ય છે. ભૂતકાળ-ભવિષ્યકાળ અને વર્તમાન માં ઘણા-ઘણા જીવો થઇ ગયા છે,થશે અને છે.
બ્રહ્માંડો માં એ બ્રહ્માદિક દેવતાઓની ઉત્પત્તિઓ જાણે ઇજાળમાં થતી હોય એવી રીતે થાય છે. કોઈ સમયે બ્રહ્માથી,કોઈ સમયે વિષ્ણુ થી,કોઈ સમયે શિવ થી-તો કોઈ સમયે બીજા મુનિઓથી પણ સૃષ્ટિઓ થાય છે,બ્રહ્મા કોઈ સમયે કમળમાંથી,કોઈ સમયે પાણીમાંથી કોઈ સમયે ઇંડામાંથી -તોકોઈ સમયે આકાશમાંથી પણ ઉત્પન્ન થાય છે.
કોઈ બ્રહ્માંડમાં શિવ જ સર્વ ના અધિપતિ છે.કોઈ બ્રહ્માંડમાં સૂર્ય સર્વના અધિપતિ છે. કોઈ બ્રહ્માંડમાં બ્રહ્મા સર્વના અધિપતિ છે, કોઈ બ્રહ્માંડમાં ઇન્દ્ર સર્વના અધિપતિ છે, કોઈ બ્રહ્માંડમાં વિષ્ણુ જ સર્વના અધિપતિ છે-તો કોઈ બ્રહ્માંડમાં એક એક દેવ જ સર્વ-મય છે.
કોઈ સૃષ્ટિમાં (સૃષ્ટિ ના સમયમાં) પૃથ્વી --પ્રથમ ગીચ ઝાડોથી વ્યાપ્ત થઇ હતી, કોઈ સૃષ્ટિમાં મનુષ્યો થી વ્યાપ્ત થઇ હતી,કોઈ સૃષ્ટિમાં પર્વતોથી વ્યાપ્ત થઇ હતી. કોઈ-કોઈ સૃષ્ટિમાં તે-પૃથ્વી માટી-મય,કે પથરા-મય,કે સુવર્ણમય,કે તાંબા-મય થઇ હતી.
આ બ્રહ્માંડમાં અને બીજા બ્રહ્માંડોમાં પણ ઘણા ઘણા વિચિત્ર પદાર્થો છે. કેટલાંએક બ્રહ્માંડો પ્રકાશ વાળા તો કેટલાંએક બ્રહ્માંડો પ્રકાશ વગરનાં પણ છે. જેમ અનંત મહાસાગરમાં અનંત તરંગો પ્રગટ થાય છે અને તેમાં જ મટી જાય છે, તેમ,આ બ્રહ્મ-તત્વ-રૂપી-મોટા આકાશમાં અનંત બ્રહ્માંડો પ્રગટ થાય છે અને તેમાં જ તિરોહિત (મળી) થાય છે. બ્રહ્મ-તત્વમાં જે ચપળ આકાર-વાળા બ્રહ્માંડો ના સમુહો પ્રગટ થાય છે તેમની કોઈ કાળે ગણત્રી થઇ શકે તેમ નથી.આ સૃષ્ટિ ઓની પરંપરાઓ કયા કાળથી આરંભાયેલી છે તે ચોક્કસ જાણવામાં આવતું નથી. થઇ ગયેલી અસંખ્ય-સૃષ્ટિઓમાં પહેલી સૃષ્ટિ કઈ થઇ હતી? તેનો નિર્ણય થઇ શકતો નથી.
જ્યાં સુધી "સૂક્ષ્મ-બુદ્ધિ" થી "આ સઘળું કંઈ જ નથી" એવો બાધ (નિરોધ) કરવામાં ના આવે ત્યાં સુધી, 'પર-બ્રહ્મ-રૂપ-આકાશ' માં મોટા આકારો તથા વિકારો વાળાં બ્રહ્માંડો તેની કલ્પના) થયા જ કરશે. આ સઘળી સૃષ્ટિઓ અજ્ઞાનીઓ એ કલ્પી કાઢી છે,તે આકાશ ની વેલ ની જેમ વિસ્તાર પામે છે-ઉગે છે અને આથમે છે. તે સાચી પણ નથી અને ખોટી પણ નથી, પરંતુ અનિર્વચનીય (ના કહી શકાય તેવી) છે.
સઘળાં બ્રહ્માંડો ની સઘળી સૃષ્ટિઓ એ આત્મ-તત્વ થી જુદી નથી-તેવો તત્વવેત્તાઓનો નિર્ણય (સિદ્ધાંત) છે. જયારે મૂર્ખ લોકો તો-જેમ વાદળાંમાંથી વૃષ્ટિ આવે છે તેમ ઈશ્વરમાંથી સૃષ્ટિઓ આવે છે તેમ માને છે. હે,રામ,જેમ માળાના મણકામાં દોરો એક જ હોય છે તેમ સ્થૂળ-ભૂતો થી થયેલી દેહાદિક ની સૃષ્ટિઓમાં,
