Swopagnyashabda maharnavnyas Bruhannyasa Part 3 1

Author(s): Hemchandracharya, Lavanyasuri
Publisher: Jain Granth Prakashak Sabha

Page 193

[पा० १, सू० १०५-१०७] कलिकालसर्वज्ञश्रीहेमचन्द्रसूरिभगवत्प्रणीते
१८९
तन्नियमाय सूत्रमिदमावश्यकमिति । तत्फलमाह-तेनाकृत- | च त्रागात्रातमिति, अत्र पूर्वपदस्य सविकारत्वात् कथं समास कृतम्, अनशिताशितमित्यादि न भवतीति | इति शङ्काशयः, समाधत्ते-'तादेशोऽपि' इति परे समासे 40 ॥ ३. १. १०५. ॥
नत्वस्यासत्त्वाद् भविष्यतीति-समासविधायकशास्त्रदृष्टया
नत्वं नास्त्येवेति न वैरूप्यं पूर्वोत्तरपदयोरिति भावः, विन्नमिसेडू नानिटा।३।१।१०६॥ | त्यत्र “रदादमूर्छ" [४. २.६९.] इति दस्य नकारः । 5 त०प्र० सेट् क्तान्तं नाम नादिभिवेनानिटा नाम्ना | पदकृत्यं पृच्छति-सेडिति किमिति, तदभावेऽनिटोत्तरन समस्यते, पूर्वस्यापवादः । क्लिशितमक्लिष्टम् , पवितम- | पदेन सह समासाभाव इत्येव सूत्रार्थः स्यादिति कृताकृतादिमु-45 पूतम् । इइग्रहणमर्थभेदाहेतोर्विकारस्य उपलक्षणम् , तेन ! ख्यप्रयोग एव न सिध्येदित्याह-कृताकृतमित्यादि । पुनः पृच्छतिशिताशातम्, छिताच्छातमित्यादि न भवति । कथं विना | अनिटेति किमिति, उत्तरयति-अशितानशितेन जीव
वित्त ? त्राणाबातम् ? “क्तादेशोऽपि" [२.१.६.1 तीत्यादि-'अनिटा' इत्यस्यानुपादाने सेट पूर्वपदं न समस्यत 10 इति परे समासे नत्वस्यासत्त्वाद् भविष्यति । शेडिति किम् ? | इत्येवार्थः स्यादिति 'अशितानशितेन जीवति' इत्यादिप्रसिद्धप्रकृताकृतम् , शाताशातम् , छाताच्छातम् । भनिटेति किम् ? | योगेऽपि समासो न स्यात् , तत्रोत्तरपदस्येव पूर्वपदस्यापि सेट-50 अशितानशितेन जीवति, शिताशितम् , छिताच्छितम् ।।१०६॥ । त्वात्, इदग्रहणस्य चार्थमेदाहेतोर्विकारस्योपलक्षणत्वमिति शिता
शितमित्यादिप्रयोगे उभयपदविकारभाजि समासो न स्यात्, श०म० न्यासानुसन्धानम-सेट। सूत्रार्थः सुगमः | अनिटेति कथिते चोभयपदस्य सेट्त्वेन सविकारत्वेन वा न पूर्वस्यापवाद इति-पूर्वसूत्रे 'इटः कावयवत्वाद् विकारस्य दोषावतारः ।। ३.१.१०६.॥ 15 त्वेकदेशविकृतानन्यत्वान्न भेदकत्वम्' इति व्याख्यातम्, तथा च
लोक यथाऽनिट सेटा समस्यते तथैव सेट अनिटाऽपि समस्येतैव सन्महत्परमोत्तमोत्कृष्टं
55 तुल्यन्यायादिति तन्निषेधकृदिदं सूत्रं तदपवाद एवेति भावः ।। पूजायाम् ।३।१।१०७॥ क्लिशितमक्लिष्टम् पवितमपूतमिति-अत्र सेट् अनिटा
त० प्र०—सदादीनि नामान्येकार्थानि पूजायां गम्यमान समस्यते, अनेन निषेधात्, अनिट् तु सेटा समस्यत एव पूर्व
नायां सामर्थ्यात् पूज्यमानवचनैर्नामभिः सह समस्यन्ते, 20 सूत्रेण, सेट् अनिटा यदि समस्येत तदा प्रथमोक्तत्वात्सेटः प्रामि
स च समासस्तत्पुरुषसंज्ञः कर्मधारयसंज्ञश्च भवति । पाते क्लिशिताक्लिष्टमिति समासस्वस्पं स्यात् तच नेष्यत इति
| संत्रासौ पुरुषश्च-सत्पुरुषः, एवं-महापुरुषः, परमपुरुषः, 60 भावः । इविशिष्ट स्यानिटा समासाभाववत् तदन्यविकारविशिष्ट
उत्तमपुरुषः, उस्कृष्टपुरुषः । पूजायामिति किम् ? सन् घटः, स्याविकृतेनापि समासो नेष्ट इति तदर्थं संगृह्णाति-हहहणमर्थ
हात-इग्रहणमथ- विद्यमान इत्यर्थः, उत्कृष्टो गौः, कर्दमादुदृत इत्यर्थः । कथं भेदाहेतोर्विकारस्योपलक्षणमिति-यथेटि सत्यसति वा “महाजनः, महोदधिः' इति ? वैपुल्यं छत्र गम्यते न पूजा, 26नार्थमेदस्तथैव येन विकारेण सताऽसता वा नार्थो भिद्यते
| बहुलाधिकाराद् भविष्यति । पूजायामेवेति नियमार्थ वचनं सोऽपीट् साम्यादिहेट पदेनोपलक्षणीयो व्याख्यानादिति भावः,
| पूर्वनिपातम्यवस्थार्थ च, तेन ' सच्छुक्लः' इत्यादौ खाकुण्टा- 65 तत्फलमाह-तेन शिताशातम्, छिताच्छातमित्यादि
दिवदनियमेन पूर्वनिपातो न भवति, 'परमजरन् , महावीरःन भवतीति-इत्वरूपविकारविशिष्टस्य तदहितेनानिटा समासा
'परममहान्' इत्यादौ च *स्पर्धे परम्* इति न्यायेन यथा भावोऽवावेदितः, अयं भावः-पूर्वभाग एव सविकारोऽविकारेण
परं पूर्वनिपातश्च सिद्धो भवति ॥ १०७॥ 30न समस्यते, उत्तरपदमुभयपदे वा सविकारे समस्येते एव.
तथैव लक्ष्यदर्शनात् । पूर्वभागस्याविकृतस्यैवात्र समासनिषेधोहे- श०म० न्यासानुसन्धानम्-सन्महत० । “असक् श्यत्वादाशङ्कते-कथं विनावित्तम् , त्राणाघातमिति- | भुवि" अतोऽस्तीति शतरि सन् विद्यमानः, अन्ये स्वसत्कल्पा 70 “विदिए विचारणे" विद्, विद्यते स्मेति, "त्रै पालने" त्रै, | इत्यर्थविवक्षायां तूनम इत्यर्थः, “मह पूजायाम्" मह्यत इति "आत् सन्ध्यक्षरस्य” [ ४. २. १. ] इत्यात्वे त्रा, वायते स्मेति । 'दुहि-वृहि." [उणा० ८८४.] इति कर्तृप्रत्यये महान् पूजितो,
घ्रा-धा-त्रोन्द-नुद-विन्तेर्वा" [४.२.७६.] । विस्तीर्णश्च, "पशु पालनपूरणयोः" अतः "स-पू." [उणा. इति तस्य विकल्पेन नकारो भवति, यत्र नकारस्तत्र “विन्न, | ३.७.] इत्यमे परमः परोऽग्रेसरः प्रधानश्च, अतिशयेनोद्गत त्राण, इति खरूपम्, यत्र तु न नकारस्तत्र 'वित्त, त्रात' इति | उत्तमः “प्रकृष्टे तमप्" [७.३.५.] इत्युद्गतार्थवृत्तरुच्छब्दात् 76 स्वरूपम् , विनं च तदवित्तं च विनावित्तम्, त्राणं च तदत्रातं | तमप् उत्ताम्यतील्यचि वा-उत्तमः श्रेष्ठ उच्चतमक्ष, उत्कृष्ट