Suvas 1941 01 Pustak 03 Ank 08

Author(s): Suvas Karyalay
Publisher: Suvas Karyalay

Page 9

ઉવા -
C
अज्ञानतिमिरान्धानां ज्ञानांजनशलाकया । नेत्रमुन्मीलितं येन तस्मै श्रीगुरवे नमः ॥
* w
w
w
wwww
w
w
w
w
w w
w w
w
w w
w w
*
w
w
w
w
w
w
w
w
w
w
જ
ન્મ
પુસ્તક ૩ જું ]
જાન્યુઆરી : ૧૯૪૧
[ અંક ૮
સંસ્કૃતિમાં તેનું સ્થાન
રમણલાલ વ. દેસાઈ
[૩] કેટબિક ભાવનાથી આગળ પગલું ભરતાં આપણે ગોત્રભાવના ઉપર આવીએ છીએ. ગોત્રને અર્થ કૌટુંબિક ભાવનાને વિસ્તાર એટલું જ કહીએ તે ચાલી શકે. ધીમે ધીમે ગોત્રમાં પિતામાતાના આખા કુળ અને તેમની શાખાઓનો સમાવેશ થઈ જાય છે. માનવજાતની સંસ્થાઓને અભ્યાસ કરતાં આપણે ચોખ્ખો ક્રમ જઈએ છીએ કે જેમ જેમ ગોત્રની સ્પષ્ટતા થતી જાય તેમ તેમ હિંસાની સીમા પણ મર્યાદિત થતી જાય. જેમ કુટુંબીને હણાય નહિ તેમ સગોત્રીની હિંસા પણ ગુન્હ ગણાવા લાગ્યો. જેમ કુટુંબને વડીલ કુટુંબ ઉપર નિયંત્રણ રાખતા તેમ અનેક કુટુંબના બનેલા એક વિશાળ કુટુંબ સરખા ગોત્રને વડીલ સગોત્રીઓ ઉપર નિયંત્રણ રાખતો બની ગયો. મર્યાદિત કુટુંબની ભાવનામાં માનવી, સ્ત્રી, પતિ અને બાળક સિવાય સર્વની હિંસા કરવા માટે સ્વતંત્ર હતા. ગત્રનો વિકાસ થતાં એ સ્વતંત્રતા મર્યાદિત થઈ પોતાના બાળકના બાળક, તેના બાળક, ભાઈનાં કુટુંબ અને તેમનો વિસ્તાર વગેરે એકજ વંશની જુદી જુદી શાખાઓ અહિંસાના વર્તુળમાં આવી. કૌટુંબિક લાગણીઓ, આમ વિસ્તૃત બનીને આખા ગોત્ર ઉપર પથરાઈ ગઈ અને કુટુંબમર્યાદિત અહિસા ગોત્ર સરખી મેટી મર્યાદા ઉપર ફેલાઈ ગઈ.
અહિંસાના અપવાદ કુટુંબમાં કે ગોત્રમાં નથી કે ન હતા એમ વિધાન કરવાની જરૂર નથી. મહત્વને પ્રશ્ન એજ કે હિંસાના પ્રસંગે કુટુંબ અને ગોત્ર માટે માત્ર અપવાદ જ નહિ પરંતુ ગુન્હા તરીકે ગણવા લાગ્યા. હિંસાની પાત્રતા આમ ગેત્રની