________________
પર સુવાસ : જાન્યુમારી ૧૯૪૧
ઘડપણ અને બીજાં અપકીર્તિભર્યું મૃત્યુ, સેનેકાએ લખેલાં સધળાં લખાણામાં માટે ભાગ આ સમય દરમ્યાન લખાયલે હતા એમ સંશેાધકાનું માનવું છે.
આ અરસામાં જ નીરાએ રામને આગથી બન્યું અને તેને ફરીવાર સમરાવવા માટે દ્રવ્યની જરૂર પડી એટલે તેણે દેવળા છૂટયાં. આતે કારણ તરીકે આગળ ધરીને સેનેકાએ રાજીનામું આપ્યું, પણ તે સ્વીકારવામાં આવ્યું નહિ. તેથી તે નજીકના ગામડામાં જતા રહ્યો અને એ બધાંના પરિણામ રૂપ ભોગવવાની સજાની રાહ જોવા લાગ્યા. થે।ડા સમયમાં જ એવી ગપ ઉડાડવામાં આવી કે પિની સરદારી હેઠળ રચાયલાં કાવત્રાંમાં સેનેકાને પણ હાથ હતા. નીરાતે તે એટલું જ જોઇતું હતું. એ બાબતમાં સેનેકાનેા ખુલાસે માગવાનો વિધિ પૂરી થઈ ન થઈ ત્યાં તે તેને દેહાંતદંડની શિક્ષા ફરમાવવામાં આવી અને તે ખબર તેને પહાંચાડવા માટે ક્રુતાને પણ રવાના કરવામાં આવ્યા. પેાતાને ઘેરથી પાહે કરતાં સેનેકા, રામથી થાડેક દૂર આવેલા એક ગામડામાં થાડા વખત રેકાયા હતા. ત્યાં તેને આ દૂત મળ્યા. તેણે એ શિક્ષાની સઘળી વાત શાંતિપૂર્વક સાંભળી લીધી અને એ તેની સાથે જ તે રામ પાછા ફર્યા તથા પોતાનું સઘળું કામકાજ આટોપી લેવા માટે થોડા વખતની રાહત મળવા માટે માગણી કરી. તે વિનંતિને પણ અનાદર કરવામાં આવ્યેા. બાદશાહે તે તેને શિક્ષાનું ફરમાન સંભળાવ્યું અને જે પ્રકારનું મેાત જેવું હેાય તે પસંદ કરવાનું સેનેકા પર રાખવામાં આવ્યું. સેનેકાએ પેાતાના હાથે પેાતાના શરીરની દરેક નસ પર ચપ્પુ વડે કાપ મૂકી તેમાંથી લેાહી વહેવરાવીને મેાતને ભેટા કરવાનું ઇચ્છયું. તેના મિત્રાને તે છેલ્લી મુલાકાત આપી રહ્યો કે તરતજ તેણે ચપ્પુ વડે પોતાના હાથની નસ ખાલી નાંખી. એ જ વખતે તેની સ્ત્રી પાલિનાએ (કાર્સિકાથી પાછા ફર્યા પછી તરતજ સેનેકા ફરી વાર પરણ્યા હતા ) પોતાને માટે પણ પતિના જેવા જ મેાતની માગણી કરીને પેાતાના શુદ્ધ પ્રેમ પ્રદર્શિત કર્યાં. તેથી તેની નસ પણ ખેલવામાં આવી, પરન્તુ એશુદ્ધ થઈ જવાથી તેની મરજી વિરુદ્ધ તેને બચાવી લેવામાં આવી. બીજી બાજુએ સેનેકાનું શરીર તે। અલ્પાહારના કડક પાલનથી તેમજ ધડપણની અસરથી ઘણું જ નંખાઈ ગયું હતું તેથી લેાહી પૂરેપૂરું વધું નહિ આ ઉપરથી મેાતને! તુરતજ સામને કરવા માટે તેના પગની નસે। પણ ખાલી નાંખવામાં આવી. એ અંતિમ સ્થિતિના સમયે પણ તેના મિત્રને અપાયેલો તેના છેવટના સંદેશ તે વખતે તે લખી લેવામાં આવ્યેા હતેા, પરન્તુ અત્યારે તે પ્રાપ્ત થઈ શકતા નથી.
એ રીતે એ મહાન વૈમન ઈ. સ. ૬૫માં મૃત્યુ પામ્યા.
***
અહીં સેનેકાનું જીવનવૃત્તાંત પૂરું થાય છે. તેનાં ઉપદેશાત્મક લખાણના સાર તારવવા જેવા છે. સુખી જીવન ગાળવાને મનુષ્યે કેવું વર્તન ચલાવવું તે તેણે તેમાં સચેષ્ટ રીતે દર્શાવી આપ્યું છે. તેણે ઉપદેશેલા તત્ત્વજ્ઞાનમાં અવ્યવહારિક જેવું તે કશુંય નથી. તે કહેતો કે અપાર જ્ઞાનવાળા હેાય તે નહિ પણ શુદ્ધ આચરણવાળા મનુષ્ય જ સુખી હેાય છે. સદ્ગત મણિલાલ નભુભાઈ દ્વિવેદીએ સેનેકાના ઉપદેશને સારગર્ભ રજૂ કર્યાં છે તે પણ સમજવા જેવા છે: ‘એ (સેનેકા)ના લેખમાં તત્ત્વચર્ચા કે પારમાર્થિક વિષયા સંબંધે વિવાદના મુદ્ધિવિલાસા નથી. વ્યાવહારિક જીવન ગાળ્યા છતાં વિશુદ્ધ, સંતુષ્ટ અને સુખીજીવન કેમ ગાળી
Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat
www.umaragyanbhandar.com
