________________
વ્યાજ અને નફે રૂદવું
ઘણી વખત વ્યાજના દરમાં તફાવત માલુમ પડે છે. અન્ય પદાર્થની કિંમતમાં જે એકધારાપણું બજારમાં જણાય છે તે વ્યાજની બાબતમાં નથી જણાતું કારણ કે વ્યાજને દર મૂડીના પ્રત્યેક રોકાણના સ્વરૂપથી નક્કી થાય છે. જે રોકાણમાં સંપૂર્ણ સંગીનતા અને સહરતા, તેવા રોકાણમાં વ્યાજનો દર બરાબર મૂડીની ખરેખરી કિંમત પ્રમાણે હશે. તેનાથી ઊલટું જે રોકાણમાં માત્ર સાહસ અને અનિશ્ચિતતા વિશેષ પ્રમાણમાં હશે, તેવા રોકાણને વ્યાજ દર ઘણો ઊંચો રહેશે. એટલે પઠાણોના, શાહુકારોના તથા ધીરધાર કરનાર વ્યાજખેરાઓના વ્યાજના દર હમેશાં ઊંચા જ રહેવાના.
શાખની પદ્ધતિને જેમ વિકાસ થતો ગયો તેમ વ્યાજ વધારે વ્યાપક અને શાસ્ત્રીય બનતું ગયું. જગતમાં જેટલું આર્થિક વ્યવહાર રોકડ નાણુથી થાય છે, તેના કરતાં અનેક ગણો શાખથી થાય છે અને તે જ પ્રમાણે જેટલું મૂડીની વ્યવસ્થાનું પ્રમાણ છે તેના કરતાં અનેકગણું વ્યાજની વ્યવસ્થાનું પ્રમાણ મોટું છે. વ્યાજ મૂડી કરતાં વધારે મહત્વનું બન્યું છે અને મૂડી કરતાં પણ અગ્રસ્થાન આર્થિક જગતમાં ભોગવતું થયું છે. આપણામાં એક જૂની કહેવત પ્રચલિત છે કે “ વ્યાજના ઘડાને ન પહોંચાય”, અને તેથીજ વર્તમાન સરકારો વ્યાજની ઘડદડ ઉપર કાબૂ મૂકે છે. વ્યાજના દરને અંગે અને વ્યાજના પ્રમાણને અંગે ઘણાંખરાં રાષ્ટ્રોમાં સરકારથી કાયદાઓ ઘડવામાં આવ્યા છે. જેમ પ્રાચીન કાળમાં વ્યાજને ધર્મ અને નીતિનું બંધન હતું તેમ આજના જમાનામાં વ્યાજ કાયદાનું બંધન સેવતું થવા લાગ્યું છે.
સમાજવાદી વિચારણામાં તે વ્યાજને બિલકુલ સ્થાન નથી. તેમની દૃષ્ટિએ વ્યાજ એ માત્ર મૂડીદારથી થતું મજૂરીનું અને શ્રમજીવીઓનું શોષણ જ છે. વાસ્તવિક રીતે પ્રત્યેક પદાર્થની કિમત કે ઉપયોગીતા શ્રમને પરિણામે ઉદભવે છે, અને જ્યારે શ્રમને વળતરરૂપે પૂરેપૂરૂં આપવામાં નથી આવતું પણ માત્ર થોડા ટુકડાઓ ફેંકી પતાવી દેવામાં આવે છે ત્યારે મૂડીદારને સારું એવું વ્યાજ પ્રાપ્ત થાય છે.
અમુક અંશે વ્યાજના દરની અસર લોકેની બચત કરવાની વૃત્તિ ઉપર થાય છે, પણ બચત માટે વ્યાજનો દર બહુ મહત્ત્વનું નથી. માનવીની સંગ્રહ કરવાની ટેવ પાછળ વ્યાજના દર ઉપરાંત ઘણી મહત્વની બાબત હોય છે. પ્રથમ તે સંગ્રહ કરવો એ તેને મૂળભૂત સ્વભાવ છે તે વૃદ્ધાવસ્થાને વિચાર કરે છે, તે માંદગીને પહોંચી વળવાના ખર્ચને વિચાર કરે છે, તે પિતાની પાછળ કુટુંબના ભરણપોષણની ચિંતા સેવે છે, તે પોતાનાં સંતાનોની કેળવણી માટે યોજનાઓ ઘડતા હોય છે, આવા બધા જીવનના અનેક આવશ્યક ખર્ચાઓના પ્રસંગને પહોંચી વળવા તે બચત કરે છે. છતાં માનવીની સંગ્રહવૃત્તિ પાછળ મુખ્ય હેતુ તે અન્ય માનવીઓ ઉપર પિતાની સંપત્તિ અને સમૃદ્ધિથી સરસાઈ ભોગવવાને જ હોય છે. ગમે તેમ હેય પણ માનવી બચત કરે છે અને એ બચત સહજ રીતે વ્યાજને સ્વાદ ચખાડે છે. એટલે વ્યાજના દરની બચત ઉપર જેટલી અસર છે, તેના કરતાં બચતની અસર વ્યાજના દર ઉપર વિશેષ છે તેમ કહેવું વધારે યોગ્ય છે.
ઉત્પાદનના ચેથા અંગ વ્યવસ્થાના વળતરરૂપે જે મળે છે તે નફો ઉત્પાદનનાં ચાર અંગે જમીન, મૂડી, શ્રમ અને વ્યવસ્થા વાસ્તવિક રીતે બે અંગે જ છે. તે નીચે પ્રમાણે બરાબર સમજી શકાશે
Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat
www.umaragyanbhandar.com
