________________
૩૬૪ - સુવાસ : જાન્યુઆરી ૧૯૪૧
ઉત્પાદન
પદાર્થ
માનવી
મૂડી
નફે
જમીન
શ્રમ
વ્યવસ્થા
(શારીરિક) (માનસિક કામ) કિરાયું વ્યાજ
વેતન જ્યાંસુધી જથ્થાબંધ ઉત્પાદન શરૂ નહિ થયેલ અને ઉત્પાદન અર્થે પારકી મૂડીને ઉપયોગ ખાસ થતો નહતો ત્યાંસુધી વ્યાજ અને નફે બે જુદાં અંગે છે તેમ સમજવામાં નહોતું આવતું. વ્યાજ અને નફા વચ્ચે તફાવત માનવામાં ન આવતે અને ઉત્પાદનના પરિણામે જે કઈ મળતું તે મૂડીના વ્યાજ રૂપેજ ગણું લેવામાં આવતું. પણ અઢારમી સદીના ઉત્તરાર્ધમાં અને ઓગણીસમી સદીમાં ભાગીદારી પદ્ધતિ અને સંયુક્ત મૂડીથી ઉત્પાદનની પ્રથા વિકાસ પામવા લાગી અને જેમ જેમ પારકી મૂડથી ઉત્પાદન થવા લાગ્યું તેમ તેમ વ્યાજ અને નફે જુદાં થવા લાગ્યા, અને નફાને અંગે ખાસ વિચારણે થવા લાગી.
નફ એ વ્યવસ્થાશક્તિનું વળતર છે. ઉત્પાદનની યોજના ઘડનાર અને ઉત્પાદનનું સાહસ ખેડનાર વ્યક્તિ પિતાની બુદ્ધિમત્તાથી ઉત્પાદનના અંગોનું જમીન-મૂડી અને મજુરીનું એવી રીતે સંયોજન કરે છે કે તેને પરિણામે સારામાં સારી રીતે ઉત્પાદન પરિણમે અને જમીન, મડી તથા મજારીના વળતર રૂપે કિરાયું, વ્યાજ અને વેતન આપતાં તેને માટે નફાના સ્વરૂપમાં સારું એવું પ્રમાણ ઉત્પાદનમાંથી પ્રાપ્ત થાય.
નફાને પણ સમાજવાદી વિચારણામાં સ્થાન નથી. ઉત્પાદનનાં અન્ય અંગોને પ્રમાણસર પૂરેપૂરું વળતર ન આપવાને પરિણામે જ નફે ઉપસ્થિત થાય છે. ઉત્પાદનનાં અંગોને, ઉત્પાદનનું સાહસ ખેડનાર પિતાનાં શક્તિ અને ચાતુર્યથી ઓછી કિંમતે મેળવી શકે છે અને તેના સફળ સંયોજનથી પિતાને માટે જબરદસ્ત નફે પ્રાપ્ત કરે છે. ન્યાય અને સમાનતાના ધોરણે નફાને સમાજમાં કાયદેસર સ્થાન હોઈ ન શકે, કારણ કે એ માત્ર બુદ્ધિશાળી માનવીથી શ્રમજીવીઓની થતી શેષણલીલા છે છતાં વ્યવહારમાં નફાને કાયદેસર સ્થાન છે, અને જ્યાં સુધી જગત ઉપર સમાજવાદનો સિધ્ધાંત સંપૂર્ણ રીતે સિધ્ધ ન થાય ત્યાંસુધી નફાનું સ્થાન અચળ છે.
કુદરતી રીતે જ અમુક વ્યક્તિઓમાં એવી પ્રતિભા અને શક્તિ વિકસેલાં હોય છે કે તે જે કઈ વસ્તુને હાથ ઉપર લે છે તેને સફળ અને યશસ્વી બનાવે છે. આધુનિક જગતમાં આવા વિરલ ઉદ્યોગપતિઓ અને ઉત્પાદકે માલુમ પડે છે. જેમ કવિ અને સેનાનાયક ઘડી શકાતા નથી પણ જન્મથી જ હોય છે તેમ ઉત્પાદનનું સાહસ ખેડનાર
વ્યક્તિઓ ઘડી શકાતી નથી પણ જન્મથી જ એ શક્તિ તેમને પ્રાપ્ત થયેલી હોય છે, જેવી રિીતે કવિત્વશક્તિ કવિની જન્મસિદ્ધ વસ્તુ છે, નેતાગીરી નેતાની જન્મસિદ્ધ વસ્તુ છે તેમ નતિ પ્રાપ્ત કરવાની શક્તિ તેમની જન્મસિદ્ધ વસ્તુ છે. જે તે ઉદાર હય, કેમળ હોય તે
Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat
www.umaragyanbhandar.com
