________________
વ્યાજ અને ન
નર્મદારકિર હ વ્યાસ ચાજ એટલે પારકાની મૂડીના ઉપયોગ બદલ આપવું પડતું વળતર. વ્યાજને મૂડીની કિંમત પણ કહી શકાય.
પ્રાચીન કાળમાં વ્યાજ પરત્વેનું દૃષ્ટિબિંદુ આજના કરતાં જુદા પ્રકારનું હતું. વ્યાજને ધર્મ અને નીતિનાં બંધન સેવવાં પડતાં. વ્યાજ અને વ્યાજખોરાઓ પ્રત્યે સમાજ ઘણાની ભાવના સેવતો. એરીસ્ટોટલ અને પ્લેટ જેવા તત્ત્વજ્ઞા વ્યાજને ધિક્કારતા અને મુસ્લિમ તેમજ ઇસાઈ સંસ્કૃતિઓમાં વ્યાજને ધર્મથી તિરસ્કૃત ગણવામાં આવતું. આજે પણ સિદ્ધાંતની દષ્ટિએ આ ધર્મોમાં વ્યાજને સ્થાન નથી, છતાં અર્થપ્રધાન જગતમાં જીવતા માનવીએ ધર્મ અને વ્યવહારને જીવનનાં બે જુદાં પાસાં ગણી વ્યાજને સ્વીકાર્યું છે. વ્યાજ પર ધૃણાની જે ભાવના સેવવામાં આવતી તે સહેતુક હતી. તે જમાનામાં મૂડીને ઉપયોગ મુખ્યત્વે ઉપભોગને માટેજ હતો. અને ઉપભોગાથે આપવામાં આવતી એટલે કે ધીરવામાં આવતી મૂડી ઉપર વ્યાજરૂપી વળતર લેવું અનિચ્છનીય ગણાતું. આજે મૂડીની લેણદેણનું સ્વરૂપ તદ્દન બદલાઈ ગયું છે. મૂડીને ઉપયોગ મુખ્યત્વે કરીને ઉત્પાદક સ્વરૂપમાં જ કરવામાં આવે છે, અને ઉત્પાદક મૂડીના વળતરરૂપે વ્યાજને અર્થ શાસ્ત્રમાં સંપૂર્ણ સ્થાન પ્રાપ્ત થયેલ છે. જેવી રીતે જમીનના વળતરરૂપે કિરાયું, મજૂરીના વળતરરૂપે વેતન તેવી જ રીતે મૂડીના વળતરરૂપે વ્યાજ અને વ્યવસ્થાના વળતરરૂપે નફો. એમ ઉત્પાદનનાં ચાર અંગેના વળતરરૂપે કિરાયું, વેતન, વ્યાજ અને નફો અર્થશાસ્ત્રના વહેચણ વિભાગનાં ચાર મુખ્ય અંગ બની રહેલ છે.
વ્યાજની ઘટનાના આવિર્ભાવ અંગે જુદા જુદા મત પ્રચલિત છે. એક મત એ છે કે વ્યાજ, મૂડીની બચત કરવામાં આપવા પડતા ભેગના બદલારૂપે છે. આ સિદ્ધાંત શાસ્ત્રીય દૃષ્ટિએ બરાબર નથી કારણ કે તેમાં માત્ર મૂડીની પૂરતીને જ વિચાર કરવામાં આવ્યો છે, મૂડીની માંગની બાજુનો ઉલ્લેખ તેમાં નથી. ઉપરાંત મૂડીની બચત કરવામાં સાધારણ રીતે ભોગ આપવા જેવું બહુ ઓછું હોય છે. મૂડીની બચત તો મૂડીદારોને ત્યાં જ થાય છે, જેમને ભોગનો ખ્યાલ સરખો પણ નથી હોતે.
મૂડીની ઉત્પાદકતાને પરિણામે વ્યાજ શક્ય બને છે, અથવા તે મૂડીના ઉપયોગ બદલ કરજ લેનાર ધીરનારને વ્યાજ આપે છે. માત્ર મૂડીની ઉત્પાદકતા વ્યાજનો દર નક્કી નથી કરી શકતી. વ્યાજનો દર મૂડીની માંગ અને પૂરતીના પ્રમાણથી નક્કી થાય છે. પરિણામે વ્યાજને મૂડીની કિંમત તરીકે, જેવી રીતે બજારમાં અન્ય વસ્તુને ભાવ માંગ અને પૂરતીના પ્રમાણુથી નક્કી થાય છે, તેવી રીતે સમજી શકાય. પણ વ્યાજ અન્ય વસ્તુના બજારભાવ અથવા કિંમત કરતાં કંઈક વિશેષ છે. મૂડી માત્ર પદાર્થ નથી પણ જગતના સર્વ પદાર્થો પર કાબૂ મેળવનાર, પ્રભુત્વ પ્રાપ્ત કરનાર જબરજસ્ત શક્તિ છે. એટલે વ્યાજ માત્ર મૂડીની કિંમત કરતાં વધારે વ્યાપક છે.
Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat
www.umaragyanbhandar.com
