________________
૩૦ સુવાસ ૯ જાન્યુઆરી ૧૯૪૧ dence); x Full lort' (On Tranquility of Mind); 4. Ruleatatla' (On Elemency); ૬. ‘જીવનની ક્ષણભંગુરતા’ (On the shortness of life); ૭. સુખી જીવન” ( On a Happy Life); ૮. “દયાભાવ” (On kindness; ૯. ‘લ્યુસિલિયસને ૧૨૪ પત્રો' (Epistles of Lucilius-124 in number); ૧૦. “સૃષ્ટિશાસ્ત્રને લગતા પ્રો ' (Questions on Natural History)નાં સાત પુસ્તકે; આ ઉપરાંત કેટલાંક કરુણરસપ્રધાન નાટકે પણ તેણે રચ્યાં હતાં. એના લખાણની શૈલી જ એટલી તે જોશીલી તેમજ સચોટ છે કે ખ્રિસ્તી ધર્મગુરુઓને એ રેમન ફીલસુફનાં લખાણને પ્રમાણ તરીકે રજૂ કરવાની ટેવ પડી ગઈ છે અને સાધુજીવન જીવવાને લગતા નિયમોની તારવણી એ પ્રાચીન ચિંતકનાં લખાણમાંથી હજુ આજે પણ કરવામાં આવે છે. એ રીતે એ લખાણ તરફ જનસમાજનું આકર્ષણ પૂરતું માલમ પડયું છે, પરંતુ સુપ્રસિદ્ધ આંગ્લ-લેખક મેકેલેને આ રેમન વિચારક માટે ખાસ પ્રકારનો ઊંચે મત નહતો. “ સેનેકાના જીવન પર એક ઊડતી નોંધ' રૂપે તેણે લખ્યું છે કે, “The business of a philosopher [Senecca] was to declaim in praise of poverty with two millions sterling out at usury, to maditate epigrammatic conceits about the evils of luxury, in gardens which moved the envy of sovereigns, to rant about liberty, while fawning on the insolent and pampered freedmen-of a tyrant, to celebrate the divine beauty of virtue with the same pen which had just before written a defence of the murder of a mother by a son (વીસ વીસ લાખ પૌડ ફેરવવા છતાં પણ ગરીબાઈના ગુણ ગાવા નીકળવું, ભલભલા બાદશાહને પણ ઈર્ષ્યા આવે એવા બગીચાઓમાં બેસીને મોજશેખમાંથી નિપજતાં અનિષ્ટો પર સૂત્રાત્મક ભાવનાઓ વિચારવી, કઈ જુલ્મગારના ઉદ્ધત તેમજ હૃષ્ટપુષ્ટ બનેલા મુક્ત ગુલામ (freedmen) ને ‘જી લખે’ કરતાં કરતાં સાથોસાથ જડબાંડ શબ્દો વાપરીને સ્વાતંત્ર્ય પર નિરર્થક બડબડાટ કરે, એક પુત્રે તેની માતાના કરેલા ખૂનનો બચાવ લખનારી કલમ દ્વારા જ સદગુણેમાં રહેલાં દિવ્ય સાંદર્ય માટે રાચવું-એ બધામાં જ એ (સેનેકા) ફિલ્સનાં કાર્યની સમાપ્તિ થતી] આમ હોવા છતાં પણું એટલું તે કહેવું જ જોઈએ કે સેનેકાનાં સઘળાં લખાણમાં દર્શાવાયેલા વિચારો પોતે, મનુષ્યના રોજિંદા જીવનનાં કાર્યોમાં યોજી શકાય એવાં દૃષ્ટાંત રૂપે છે. મનુષ્યની સામાજિક તેમજ નૈતિક ફરજને ભાગ્યે જ કોઈ એ ભાગ હશે કે જે વિષે તેણે લખ્યું નહિ હોય. બાઈબલના ઉપદેશને તેનું લખાણ મળતું આવતું હોવાથી ઘણુઓ પહેલાં તે એને ખ્રિસ્તી હેવાનું પણ ધારતા હતા.
*
*
સેનેકાનાં સઘળાં લખાણમાં દર્શાવાયેલું ઉચ્ચ નૈતિક જીવન અને તેના જીવન દરમ્યાન તેણે આચરેલાં કેટલાંક કૃત્યોમાં તરી આવતું તેનું સંદિગ્ધ વર્તન-ટૂંકમાં તેનું જીવન અને કવનઃ આ બંનેએ લેડ મેકોલેની માફક કેટલાંયે મગજેને તુલનાત્મક સરખામણીમાં ગરકાવ કરી દીધાં છે. એનાં જીવન અને કવનમાં અસંગતિ તો છે જ, પરંતુ શુદ્ધ નૈતિક
• Maccaulay's Essays : Page 393
Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat
www.umaragyanbhandar.com
