________________
૩ સુવાસ: જાન્યુઆરી ૧૯૪૧ પર આક્રમણ કર્યું ને તેમાં ગૌડપતિ મરાયો. આ સંગ્રામમાં ગૌડના રાજકવિ વાપતિરાજને કેદ કરી તે તેને કને જ લાવ્યો. વાકપતિરાજે યશોવર્માએ કરેલ શૈડપતિના વધ-પ્રસંગને અનુલક્ષો ગૌડવો” નામે એક રસપૂર્ણ કાવ્ય લખ્યું, ને યશોવર્માએ તેથી ખુશ થઈ તેને મુક્ત કરી કિંમતી ભેટે બક્ષી. ‘ઉત્તમરામચરિત્ર' નામે અમર નાટક લખી યશસ્વી બનેલા મહાકવિ ભવભૂતિને પણ યશવર્માએ સન્માનપૂર્વક પિતાના દરબારમાં રાખેલે. ને આ રીતે યશોવર્માએ કનાજને તેની કીર્તિ, લક્ષ્મી ને સંસ્કારસરિતાઓ પાછી અપાવી.
યશોવર્માને બે મુખ્ય રાણીઓ હતી. તેમાંની સુયા નામે એક રાણીને ગર્ભ રહેતાં બીજી વાંઝણુએ ઠેષથી પ્રેરાઈ થશેવ પાસે, કે કેયીની જેમ પૂર્વના કેઈક વચમની યાદ દેવરાવી, સુયશાને દેશવટે મેકલવાની માગણી મૂકી. યશોવર્માને તે માગણી કબૂલવી પડી. પરિણામે ગર્ભવતી રાજરાણું સુયશા જંગલની ભિખારણું બની. ત્યાં તેણે આમ્રવૃક્ષની છાયામાં આમ નામે એક રાજકુમારને જન્મ આપ્યો. બપ્પભટ્ટસૂરિ નામના એક જૈનાચાર્યે સુયશાને રામસણમાં ભગિનીભાવે આશ્રય આપતાં તે પુત્રની સાથે સુખથી રહેવા લાગી ને રાજકુમારને પણ નાનપણથી જ અભ્યાસની સગવડતા મળી.
સમય જતાં દેવલી રાણી મરણ પામી. ને યશોવર્માએ તરતજ સુયશાને તેના કુમાર સાથે કને જ તેડાવી. પણ તેજસ્વી આમને પિતાની માતા પ્રત્યેનું પિતાનું વર્તન અઘટિત જણાયું. તે અંગે પિતાપુત્ર વચ્ચે સંધર્ષણ જામતાં આમને દેશવટ મળે. આમ ફરી પિતાના મિત્ર ને ગુરુ બપ્પભટ્ટસૂરિ પાસે ચાલ્યો ગયો. બપ્પભટ્ટસૂરિએ તેને રાજકર્તાને યોગ્ય શિક્ષણ આયું.
આ અરસામાં યશોવર્મા કાશ્મીર સામે યુદ્ધમાં ઉતરતાં તે કાશ્મીર પતિ લલિતાદિત્યને હાથે માર્યો ગયો. મંત્રીઓએ તરતજ આમને કને જ તેડી તેને રાજતિલક કર્યું.
ગાદીએ બેસતાં જ આમે પિતાનાં અધૂરાં કામોને ઝડપથી પૂરાં કરવાની પ્રવૃત્તિ આદરી. તેણે સૈન્યમાં ત્વરાએ વધારો કર્યો ને પિતાની સૈન્યશક્તિ દશલાખ પાયદળ, બે લાખ અશ્વ દળ, હજારો હાથી ને ચાદસો રથ જેટલી હદે પહોંચાડી, તેણે શ્રીહર્ષની લશ્કરી શક્તિને પણ ઝાંખી પાડી. તે પછી પિતાએ ઘડેલા મહારાજ્યની હદ વિસ્તારીને તેણે તેને સામ્રાજ્ય બનાવ્યું.
બપ્પભટ્ટસૂરિ પ્રત્યેના ગાઢ સ્નેહભાવના કારણે તેણે તેમને કનોજમાં જ રોકી રાખેલા, પરંતુ એક સમયે આમના સ્નેહમાં ક્ષતિ જણાતાં સૂરિ ત્વરિત વિહાર કરી ગૌડની રાજધાની લક્ષણાવતી તરફ ચાલ્યા ગયા. કવિવર વાકપતિરાજ પણ યશોવર્માએ તેને મુક્ત કર્યા પછી નવા ડપતિ ધર્મપાલની રાજસભામાં પાછા ફરે. ને ધર્મપાલે તેને, યશોવર્માને ખુશ કરવાને તેણે “ગૌડવહે લખ્યું છે તે જાણવા છતાં વાર્ષિક એક લાખ સુવર્ણમુદ્રાની આવકને ગ્રાસ બાંધી આપેલ. - કનોજમાં બપ્પભટ્ટસૂરિના વિરહથી આમ બેચેન બને. એક પ્રસંગે તેણે એક મણિધર નાગ જોયો અને તે નાગના મસ્તકેથી તેણે હિંમતપૂર્વક મણિ ઉતારી લીધો. તે પ્રસંગને અનુલક્ષી તેણે અર્ધક બનાવ્યો અને બાકીને અર્ધ બનાવનાર માટે એક લાખ સુવર્ણ મુદ્રાનું ઇનામ જાહેર કર્યું. એક ચાલાક જુગારી તે અર્ધલેક સાથે લક્ષણવિતી પહેઓ ને ત્યાં બપ્પભટ્ટસૂરિના પ્રસંગમાં આવતાં તે તે લેકને ઉત્તરાર્ધ મેળવી શક્યો. તરત જ કને જ પાછા ફરી તેણે તે અંગે ઇનામ મેળવ્યું, ને આમે તેને પાસેથી બપ્પભદ
Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat
www.umaragyanbhandar.com
