________________
સેનેકાનું જીવન અને કવન
ત્રિભુવન વી. હેમાણી
મહાન પુસનાં જીવનચરિત્રો અનેકરીતે બેધદાયી હોય છે, તેનાં શ્રવણ અને મનનથી આપણે પણ આપણું જીવન ઉન્નત કરી શકીએ છીએ અને કાળની રેતી પર આપણી પાછળ શુભ પગલીઓ પાડી જઈએ છીએ.”
–ગલે લ્યુસિયસ એનિયસ સેનેકા સ્પેઈનમાં આવેલા કેબ (હાલના કેડેવા ) શહેરમાં, પયગમ્બર ઈસુ ખ્રિસ્તની પહેલાં ત્રણ ચાર વરસે જમ્યો હતો. ઘણાખરા મહાપુરુષની બાબતમાં બનતું આવ્યું છે તે મુજબ તેની પણ ખરેખરી જન્મતિથિ હજુ સુધી અપ્રાસ જ છે. તેના બાપનું નામ માર્કસ એનિયસ સેનેકા હતું અને તે કેડુબાની પાઠશાળામાં અલંકારશાસ્ત્ર ( Rhetorics) ને અધ્યાપક હતા. તેની માતાનું નામ હેવિયા હતું. તદ્દન નાની વયે એ સેનેકાને તેની માસીની સંભાળ નીચે રોમ મેકલવામાં આવ્યું હતું. ત્યારપછી થેડા વખતમાંજ તેનો બાપ પણ કુટુંબ સહિત ત્યાં રહેવા ગયો હતો. રેમમાં તેનું નસીબ એવું તે ઝળકી ઊઠયું હતું કે ઈ. સ. ૩૭ માં તેના અવસાન સમયે, તેના કુટુંબને દરેક પ્રકારનાં પૂરતાં સાધનોને વારસે તે આપી શક્યા હતા.
લ્યુસિયસના શરીરનો બધો મૂળથી જ નબળો હતો, છતાં પણ શરૂઆતમાં તેના બાપ પાસેથી અલંકારશાસ્ત્ર શીખી લેવા પાછળ તેણે મન પરોવ્યું, પરંતુ પાછળથી તસ્વજ્ઞાનને તેણે પિતાના અભ્યાસનો વિષય બનાવ્યો અને ઘણું જ ઉત્સાહપૂર્વક એ ફિસ્કીની પાછળ તે મંડયા રહ્યો. વળી એ જ અરસામાં તેણે “ સ્ટેસિઝમ'* ની દીક્ષા લીધી અને તેના સિદ્ધાંતનું પાલન કડક રીતે તે કરવા લાગ્યો. એ નવા સિદ્ધાંતને અપનાવ્યા પછી તેને પુનર્જીવનના સિદ્ધાંત પર અતૂટ શ્રદ્ધા ઉપજી એટલે તેણે માંસાહારને વર્જ્ય ગણ્યો; પરન્તુ એ જમાનામાં નિર્મસાહારી થવામાં ઘણી મુશ્કેલીઓનો સામનો કરવો પડતો. એ યુગમાં ફક્ત ખ્રિસ્તીઓ જ વનસ્પત્યાહારી હતા, તેથી રોમન લોકે સેનેકાને ખ્રિસ્તી માનવા લાગ્યા. પરિણામે તેના આખા કુટુંબને ધાર્મિક સતામણી થવાની બીકે તેના બાપે તેને તેની આ પ્રણાલિકા ફેરવી નાંખવા માટે વીનવ્યો, અને ત્યારથી ફરીવાર સેનેકાને માંસને ખોરાક તરીકે ઉપયોગ કરવો પડ્યો. આ બધું છતાં ખાનપાનમાં સાદાઈને પ્રથમ સ્થાન
* “ ઈસિઝમ' (stoicism ) ને આધકચારક ઝીન નામને મહાન ફિલસુફ હતો અને તે સાઈપ્રસ વતની હતે. “ ઈક રૂલ' સ્થાપી તે પહેલાં, જુદા જુદા વક્તાઓનાં ભાષણે સાંભળવામાં તેણે તેના જીવનનાં વીસ વરસો ગાળ્યાં હતાં. અને તે પોતે “ઝીને ધી ઈલ” (Zeno the stoic) એ નામથી ઓળખાતા હતા. તેના અનુયાયીઓ “ટોઈકસ' (stoics) કહેવાતા. એ ઝીનેના અવસાન પછી કેટલાયે વરસે બાદ નવી “સ્ટેઈક સ્કૂલ” ને સ્થાપનાર શિપિકટેટસ થઈ ગયો છે. આ સ્ટેઈસિઝમના ઘણાખરા સિદ્ધાંત જૈન, બૈદ્ધ તેમજ ખ્રિસ્તી ધર્મને ક જ મળતા આવે છે,
Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat
www.umaragyanbhandar.com
