________________
૩૪૬ સુવાસ : જાન્યુઆરી ૧૯૪૧
વિક્રમની છઠ્ઠી સદીના મધ્યભાગમાં ત્યાં, મોટે ભાગે મર્ય રાજવંશમાંથી જ ઊતરી આવેલા, મૌખરી રાજવંશને હરિવર્મન રાજા રાજ્ય કરતું હતું. તેના સમયમાં કાજે ભારતીય જીવન-ઘડતરમાં સુંદર ફાળો નોંધાવેલો. તેની પછી અનુક્રમે આદિત્યવર્મન, ઈશાનવર્મન, સર્વવર્મન ને અવન્તીવર્મને તે પ્રદેશ પર શાસન ચલાવ્યું. “મુદ્રારાક્ષસ” ને પ્રખ્યાત કર્તા વિશાખદત્ત અવંતીવર્તનના આશ્રયે રહેલો.
અવંતીવર્તનની પછી સહવર્મન કાજના સિંહાસને આવ્યો. તેનાં લગ્ન થાણેશ્વરપતિ પ્રભાકરવર્ધનની કુંવરી રાજયશ્રી વેરે થયાં.
વર્ગનેના આ શાસનકાળ દરમિયાન માળવાના ગુપ્ત રાજવંશીઓએ કનેજ પર કાબૂ મેળવવા મથામણ કરેલી, પરંતુ તેમાં તેમને પાછા પડવું પડેલું. હવે ગ્રહવર્ગને લગ્નસંબંધથી થાણેશ્વર સાથે મૈત્રી સાંધતાં ગમોને માટે કાજ એક ભયસ્થાન થઈ પડયું. પરિણામે માળવાના દેવગુપ્ત કનેજની વિરૂદ્ધમાં ગડ (બંગાળ)પતિ શશાંક સાથે કરાર કર્યો. તે સંવત ૬૬૨ માં પ્રભાકરવર્ધનનું મૃત્યુ થતાં પશ્ચિમેથી દેવગુપ્ત ને પૂર્વેથી શશાંકે એકસાથે કનીજ પર આક્રમણ કરી એક ભયંકર યુદ્ધમાં પ્રવમનને હણી નાંખ્યો ને તેની રાણી રાજ્યશ્રીને કેદ કરી.
' પ્રભાકરવર્ધનને રાજ્યવર્ધન ને હર્ષવર્ધન નામે બે કુમાર હતા. પ્રભાકરવર્ધનના મૃત્યુ પ્રસંગે યુવરાજ રાજ્યવર્ધન સરહદી દૂણે સાથે યુદ્ધમાં સંકળાયેલે હતા. થાણેશ્વર પાછા ફરતાં તેને પિતાનું મૃત્યુના સમાચાર મળ્યા. શોકમગ્ન રાજ્યવર્ધને હર્ષને રાજ્ય સેપી સંન્યાસી બનવાની ભાવના દર્શાવી. પરંતુ એટલામાં ગ્રહવર્મનને વધના ને રાજ્યથી કેદ થયાના સમાચાર આવ્યા. તે રાજ્યવર્ધન તરતજ સંન્યસ્તને બાજુએ મૂકી, હર્ષને રાજ્ય સોંપી, સેનાપતિ ભંડીને સાથે લઈ, દશ હજાર ઘોડેસ્વાર સાથે દેવગુપ્ત સામે ધસી ગુ.
તેણે માળવસૈન્યનો ઘાણ કાઢી નાખ્યો. પણ શશાંકે તેને પોતાના તંબુમાં હેત ને ત્યાં કપટથી તેનું ખૂન કરાવી નાંખ્યું. પછી સેનાપતિ ભંડીનું ધ્યાન બીજે દેરવાને તેણે રાજ્યશ્રીને કેદમાંથી છોડી તેને વિંધ્યાચળ બાજુ રવાના કરી દીધી.
રાજયવર્ધનના ખૂને થાણેશ્વર-કનેજ ને ગડ વચ્ચે ભયંકર શત્રુતાનાં બીજ વાવ્યાં. થાણેશ્વરમાં એ સમાચાર પહોંચતાં કમકમાટી પ્રસરી ગઈ. તરતજ હશે રાજદંડ હાથમાં લીધે ને તે કનેજ પર પંજો જમાવી બેઠેલા શશાંકની સામે ધસી ગયો.
શશાંકના વધતા બળથી પ્રાજોતીષ (આસામ)ના રાજા ભાસ્કરવર્તનને ભય પેદા થયો હતો. પરિણામે શશાંક સામે ધસતા હર્ષ પ્રત્યે તેણે મિત્રતાને હાથ લંબાવ્યો ને હર્ષ તે તરતજ સ્વીકારી લીધો.
હર્ષ ઝડપથી કુચ કરીને થોડા જ દિવસમાં માળવસૈન્ય પર કાબૂ જમાવી બેઠેલા બંડીને આવી મળે. ભડીએ તેને રાજ્ય શ્રી ચિંધ્યાચળના જંગલોમાં હવાના ને તેની શોધ નિષ્ફળ નીવડ્યાના સમાચાર આપ્યા. હર્ષ પિતાના સૈન્યને ગંગાકિનારે ફેરવી બહેનની શોધમાં વિંધ્યાચળ ચાલ્યો. તે જંગલમાં વસતા દિવાકરમિત્ર નામે એક બ્રાહ ભિક્ષુકની મદથી તેણે ચિત્તા પર ચડવાને તત્પર બનેલો બહેનને શોધી કાઢી. બહેને તે પ્રસંગે ભિક્ષણ બનવાને આગ્રહ કરતાં હશે કહ્યું, “હજી આપણે રાજધર્મ બજાવવાના છે, પછી સાથે જ સંન્યસ્ત સ્વીકારીશું.”
Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat
www.umaragyanbhandar.com
