________________
પ્રશ્નોત્તર ગ્રંથની રચનામાં અમલ થયો છે. તેના દ્વારા ધર્મની પાયારૂપ આચારધર્મનું પણ પાલન થયેલું નિહાળી શકાય છે.
શીર્ષકની પસંદગીમાં પ્રયોજાયેલા રત્નમાળા, ચિંતામણિ જેવા શબ્દો હેતુપૂર્ણ છે. પ્રત્યેક પ્રશ્ન રત્નસમાન મૂલ્યવાળો આત્માના જ્ઞાનગુણનો પ્રકાશ પ્રગટ કરનાર છે એટલે મણિરત્ન જેવા શબ્દ પ્રયોગો થયા છે તદુપરાંત “ચિંતામણિ” શબ્દ દ્વારા જ્ઞાન વિષયક ચિંતા દૂર કરીને સમ્ય જ્ઞાન પ્રાપ્તિમાં ઉપકારક નીવડે તેવા હેતુથી આવા શબ્દોનો પ્રયોગ કરીને જ્ઞાનનો અપરંપાર મહિમા દર્શાવ્યો છે.
જીવાજીવાભિગમ સૂત્રની પ્રશ્નોત્તર શૈલી પ્રમાણે પ્રજ્ઞાપના સૂત્રની રચના શ્યામાચાર્યો કરી છે. તેઓ શ્રી દશપૂર્વધર શ્રી ઉમા સ્વાતિજીના શિષ્ય રત્ન હતા. આ ગ્રંથના પ્રાકૃત પદ્યોની રચના ચિત્તાકર્ષક છે. અંગ સૂત્રોમાં ભગવતીસૂત્ર મોટું છે તેવી રીતે ઉપાંગસૂત્રમાં પ્રજ્ઞાપના સૂત્ર સ્થાન ધરાવે છે. શ્રુતજ્ઞાનના ગ્રંથોમાં અણમોલ રત્ન સમાન આ ગ્રંથમાં ૩૬ વિભાગો છે. દરેક વિભાગને પદ” કહેવામાં આવે છે. જીવાદિ સાત તત્ત્વોનું ગહન જ્ઞાન આ ઉપાંગમાંથી ઉપલબ્ધ થાય છે. દરેક પદના શીર્ષક ઉપરથી વિષય વસ્તુનો નિર્દેશ થાય છે. જેના દર્શનના સિદ્ધાંતોનું વિશદ રીતે વિશ્લેષણ કરીને પ્રાણી વિજ્ઞાન, પદાર્થ વિજ્ઞાન, શરીર વિજ્ઞાન, મનોવિજ્ઞાન અને કર્મવાદ જેવા મહત્વના વિષયોનું શાસ્ત્રીય જ્ઞાનની વિગતો દર્શાવી છે. ટૂંકમાં એમ કહી શકાય કે પ્રજ્ઞાપના સૂત્ર એટલે જ્ઞાન-વિજ્ઞાનનો વિશાળ ખજાનો. આ સૂત્રના કેટલાંક પ્રશ્નોત્તરો આ પુસ્તકમાં નોંધવામાં આવ્યા છે.
કવિ પંડિત વીરવિજયજીએ પ્રશ્નોત્તર ચિંતામણી ગ્રંથની રચના શ્લોકબદ્ધ સંસ્કૃત ભાષામાં કરી છે અને તેનો ઉત્તર પણ શ્લોકમાં જ આપવામાં આવ્યો છે. ગૌતમ પૃચ્છા ગ્રંથમાં અર્ધમાગધી ભાષા છે તે ઉપરથી પ્રેરાઈને કવિએ સંસ્કૃતમાં શ્લોકબદ્ધ પ્રશ્નોત્તરની રચના કરી હોય એમ અનુમાન કરવામાં
(
૪
)
Jain Education International 2010_03
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
