________________
પરિચ્છેદ ] અનેક કૃતિઓ
૩૯ કરે ઉપસર્ગ કયા સ્તંભલેખનાં સ્થાને શ્રી મહા- જૈન ધર્મ સૂચક ચિહ બતાવતા ન હોય, તે વીરને ભોગવો-અનુભવ પડ્યો હતો, તે પછી તે બૌદ્ધ ધર્મને હેય. અને આપણને વિષય ઐતિહાસિક કરતાં વિશેષપણે ધાર્મિક બૌદ્ધ ગ્રંશે માહિતી આપે છે કે, સમ્રાટ અશોકે હોવાથી, અહીં તેનું વર્ણન કરવાનું આપણે પણ પોતાના ધર્મના પ્રચાર માટે ૮૪૦૦૦ સ્તંભે મૂકી દેવું જોઈશે. જ્યારે મુમુક્ષિત વાચક જનેને ઉભા કર્યા હતા. પણ તેમાંના કેઈ ઉપર લેખ મારી તરફથી બહાર પડનાર મહારાજા પ્રિય- કોતરાવ્યો હતો કે કેમ તે મળી આવતું નથી. ) દશિનનું અથવા શ્રી મહાવીરનું જીવનચરિત્ર વાંચી તે અનુમાન થાય છે કે તે ચોર્યાશી હજારમાંના લેવા ભલામણ કરવામાં આવે છે.
કઈ કઈ આ સ્તંભ હશે. જો કે સર કનિંગહામ અત્ર એક બીના-સ્થિતિ આપણે રજુ કરી જેવાએ તેમ જ અન્ય વિદ્વાનોએ શંકા ઉઠાવી દેવી જોઈએ; કેટલાક સ્તંભલેખો એવા પણ મળી છે કે, ચોર્યાશી હજારને બદલે તે સંખ્યા માત્ર આવ્યા છે કે, જેના ઉપર સિંહની આકૃતિ જ ૮૪ ની જ હશે, કેમકે તેને આંક હિંદુ પ્રજામાં નથી. તે વિશે આપણે જે કેટલાક પ્રકારને બહુ માન્ય થઈ પડ્યો છે. તેથી જ આ અક ખુલાસે આગળ ધરી શકાય તેમ છે તે અત્રે દશ લાગે છે અને આ કથનમાં સત્યાંશ જણાવીશું.(વળી જુઓ ઉપર ટી. નં. ૪૩,૪૪) હોવાનું પણ જણાય છે. કારણ કે નહીં તે તેવાં બે કારણે છે. (૧) તે પણ જૈન ધર્મને હયુએન સાંગ જે બૌદ્ધ ધર્મને યાત્રિક અને લગતું હોઈને તે ઉપર સિંહાકૃતિ બેસાડેલી પરમ ભક્ત જેવો લેખક, પિતાના પ્રવાસ વર્ણહશેજ, પણ કાળના પ્રબળ પ્રવાહ સામે, જેમ નમાં તેવી બાબતોને ઉલ્લેખ પણ ન કરે તેવું કોઇ વસ્તુ ચિરસ્થાયી રહી શકતી નથી, તેમ આ કેમ બને ? ( જુઓ Records of the સિંહાકૃતિનો પણ નાશ થયો હોય; અથવા Western World, pts II;translated મહારાજાએ પોતે જ હુકમ કર્યો હતો કે, જ્યાં જ્યાં by Rev. S. Beal, from the Travels શિલા કે મલક હોય ત્યાં ત્યાં આવા લેખે કુતરા- of Heun T. Shang ) BB and વવા. તે આજ્ઞાનુસાર તે સ્તંભે પણ ઉભા પિતાની મુલાકાતના સમયે ભારતવર્ષમાં રાજદ્વારી કરાયેલા હોય, અને ( ૨ ) જે તે સ્તંભ, દષ્ટિએ, જે જે રાજયે પ્રર્વતતાં હતાં તે સર્વનું
(૪૬) પણ આ સ્તંભ ઉપરના લેખ જૈન પમનાં મહત્વ સૂચક છે એટલે નં. ૨ ના કારણુ કરતાં નં. ૧ વાળું કારણું વિશેષ સંભવિત હોય એમ મારું માનવું થાય છે.
(૭) સ્તંભ લેખમાં છેવટના ભાગે લખેલ છે કે
ન્યાં શિલા સ્તો કે શિલા ફલક હોય ત્યાં આ ધમ્મ લિપિ કોતરાવવી” આવું લખાણું કોઈ પર્વત, શિલા કે ગુહા લેખમાં તેણે કેતરાવેલ નથી એટલે સ્તંભ લેખ કતરાવ્યા પછી પર્વત લેખ અને ગુહા લેખ કેતરાવ્યા લાગે છે એમ કેટલાક વિદ્વાનનું મંતવ્ય બંધાયું છે. (જીએ ગુ. વર્નાકયુલર સોસાયટીનું અશક ૫. ૨૪–૮૭) તે ખરૂં છે કે ખાટું, એ પ્રશ્ન મહત્વને નથી: ભલે તે ખરું પણ હોય; પણ આ પ્રશ્ન રજુ
કરવામાં આપણે મુદો બીજો જ છે; અને તે ઉપરમાં મેં જે અનુમાને કે તેને કે આપે છે.
પર્વત લેખે ઉપર (મોટા કે નાના=R. B. કે M. R. I.) તેણે જે આવું લખાયું નથી લખાવ્યું તેનું કારણ એટલું જ કે, ત્યાં મરણ થયું હોય તેને સમાધિસ્થાન ગણી શકાય. એટલે સમાધિસ્થાનને નવા ઉપજાવી શકાય નહીં (માત્ર બે નતનાં સમાધિસ્થાનનાં ભિનતા દર્શક સિધોજ તેણે કેતરાવ્યાં ) જ્યારે P. E. માં તેવું લખાણ કરાવ્યું છે. તેનું કારણ એમ કે જ્યાં
જ્યાં પ્રભુ મહાવીરનાં ઉપસર્ગસ્થાને હતાં ત્યાં ત્યાં સિંહાકૃતિ ગોઠવી દીધી. પણ તેવાં સ્થળે જ્યાં નહોતાં ત્યાં માનવજાતિને સંસારની અસારતા નિરંતર સ્મરણ પટમાં તાજી રહે માટે આવી ધમ્પલિપિ, જ્યાં જ્યાં
