________________
પરિચ્છેદ ].
સાથેની સરખામણી
૩૩
અને ચારિત્ર્ય વિશે ઉત્કૃષ્ટ કોટિને જ અભિપ્રાય કહેશે કે, તે તે લાકડાના મેટા ઢીમચા જે બંધાય એમ છે જ. અને તેથી આવા ભારતીય હોય; આ અભિપ્રાય બાંધવામાં તે પાંચમાંના રાજવંશી પતિની સરખામણીમાં પિતાના કોઈપણ ખોટા નથીજ; કારણ કે, તે દરેકને પોતદેશના પણ કઈક શાસક સમાનપદે મૂકી શકાય પોતાને જે અંશના માપથી તુલના કરવાનું એવું છે કે કેમ, તેની શોધમાં અન્ય પ્રદેશી સેપ્યું હતું તેની મર્યાદામાં રહીને અન્ય ભાગના વિદ્વાનોએ પણ પ્રયત્ન આદર્યો છે. અને તેથી મહા- જ્ઞાનના અભાવે તેમણે પિતાને અભિપ્રાય આપ્યો રાજા પ્રિયદર્શિન જેવી જ કીર્તિના ભાગીદારથવા હતો. પણ ઉઘાડી ચક્ષુથી જોનાર આપણે તે હાથીનું માટે કેટલાંક નામ આગળ પણ ધર્યા છે. જેમકે, ખરૂં સ્વરૂપ શું છે તે બરાબર સમજી શકીએ ચાર્લ્સ ધી ગેઇટ, શાર્લામેખન, કૅન્સ્ટન્ટાઈન, છીએ. તેવી જ રીતે ઉપરના સર્વે શાસકે સંબંધી નેપાલી અને બોનાપાર્ટ સીઝર ધી ગ્રેઈટ, અલેક- તેમના સુણાનુગુણનું સર્વદેશીય અવલોકન કરી, ઝાંડર ધી ગ્રેઈટ, માર્કસ ઍરિલીયસ, ભારતીય સમાલોચકની દષ્ટિથી અભિપ્રાય ઉચ્ચારવાનું સમ્રાટ અકબર આદિ અનેક રાજકર્તાઓનાં નામે કોઇને મેંપવામાં આવે, તે અવશ્ય જુદોજ ઉત્તર લેખાવ્યાં છે. છતાં તેમાંથી કોઈ મહારાજા પ્રિય- આપણને મળશે, એમ અમારું માનવું થાય છે. દશિનની તુલનાની સમીપે શતશિ પણ આવી છતાં કેવળ અમારો મતજ વાચક વર્ગના મન શકતા નથી. અલબત તેઓમાંના દરેક, અમુક અમુક ઉપર ઠસાવવાને બદલે, અન્ય નિષ્પક્ષી ગ્રંથકારોનાં અંશે એકએક દેશીય ગુણની તુલનામાં તેની બહુ મંતવ્ય કેવાં છે તે તેમના પિતાના શબ્દોમાં નજીક આવી જતા હશેજ પણ સર્જાશે સર્વદેશીય ઉતારીશું અને તે ઉપરથી કયાસ કરવાનું વાચક ગુણની સરખામણીમાં તે બિલકુલ પછાત વર્ગને સોંપી આપણે મહારાજા પ્રિયદર્શિનનું વૃત્તાંત રહી જાય છેજ. જેમ ચાર પાંચ અંધ પુરૂષને સમાપ્ત કરીશું. બોલાવીએ અને એકને હાથીનું પૂછડું, બીજાને ૮૮ એકવાર પ્રસિદ્ધ ઐતિહાસિક એચ. સુંઢ, ત્રીજાને કાન, ચેથાને તેને પગ અને છે. વેલ્સસે પૂછી ગયા કિ સંસાર કે ઇતિહાસ મેં પાંચમાને તેનું પેટ એમ તે હાથીના ભિન્નભિન્ન સબસે બડે છ મહાપુરૂષ કેનસે હુએ છે, તે અવયને સ્પર્શ કરાવીએ અને પછી પૂછીએ કે ઉન્હ ને ઉત્તર દિયા “ હા, અપાવો હાથીનું સ્વરૂપ કેવું હોય, તે તમે બેલે. ત્યારે | ( આપણે જેને પ્રિયદર્શિન ઉર્ફે સંપ્રતિ ઠરાવીએ પૂછડાને સ્પર્શ કરનાર કહેશે કે હાથી તે રાંઢવા છીએ તે ) ગરિદ, વેન સૌર ઉર્જાના સરખે હેય, સુંઢને સ્પર્શ કરનાર કહેશે કે તે તે બડે બડે વિજેતાઓ ઔર સમ્રાટે મેં સી, સીઝર સાંબેલા જ હોય, કાનને અડકનાર કહેશે કે સિકંદર, પાંચુ, ચાર્લ્સ આદિકા નામ ન લેકર ૯ સૂપડા જે હોય, પગને સ્પર્શ કરનાર કહેશે કે ઉë ને કેવલ અશોક કાહી નામ લિયા ( કારણ સ્તંભ જે હોય અને શરીરને હાથ લગાડનાર પૃ. ૬૧૨ ઉપર લખે છે-અશોકને શસ્ત્ર વિજ્યકા
( ૮૮) મૌ. સા. ઇતિહાસ પૃ. ૬૧૦ જુઓ.
( ૮૯) આ છ વ્યક્તિઓમાંથી, ઇસા અને બુદ્ધ તે બે ધર્મ પ્રચારકે છે: અરિસ્ટોટલ અને બેકન તે બે મહાન ફિસુફ-વિચારકે છે; અને અશોક તથા લિંકન તે બે શાસકે છે (જે કે લિંકન અમેરિકાને
પ્રમુખ હતા તેટલે દરજે તેને ભલે શાસક કહે પણ જે ધારા ધોરણથી તે પ્રમુખની પદવી મેળવી શકાય છે તે જોતાં તેનું શાસકપદ અને અશોકનું સમ્રાટપદ બને ભિન્ન જ વસ્તુ ઠર છે. મતલબ કે આ છ મહાપુરૂષની ગણનામાં શાસક તરીકે તે એકજ નામ મિ. એચ. જી, વેસે મૂકયું છે,
