Prabuddha Jivan 2017 08 Bhartiya Guru Parampara Visheshank

Author(s): Sejal Shah
Publisher: Mumbai Jain Yuvak Sangh

Page 9

11 પ્રબદ્ધ જીવન : ભારતીય ગરુ પરંપરા વિશેષાંક :
જીવન : ભારતીય ગુરુ પરંપચ વિરોષાંક પ્રબદ્ધ શરુવન : ભારતીય ગુરુપરંપચ વિશેષાંક પ્રબુદ્ધ જીવન : ભારતીય ગુરુપરંપચ વિરોષક જ પ્રબુદ્ધ જીવન : ભારતીય ગુરુ પરંપરા વિશેષાંક પ્રબુદ્ધ જીવન : ભારતીય ગુરુ પરંપચ વિશેષાંક ૨ પ્રબુદ્ધ
સાથે થતો હતો. ગુરુ-શિષ્ય પરંપરા અનુસાર શિષ્યોને ગુરુ અનિવાર્ય રહેતું. વિજ્ઞાન અને ધર્મ ની વચ્ચે કોઈ ભેદરેખા ન
પાસેથી વેદોનું જ્ઞાન મૌખિક રીતે જ પ્રાપ્ત થતું હતું. પ્રાચીન હતી. બંને એકબીજાના પૂરક હતાં. દ્રવ્યગુણશાસ્ત્ર (Propસું સમયમાં ભારતમાં શિક્ષા ગુરુકુળમાં પ્રદાન થતી હતી. erties of Matter) અને પ્રાણીશાસ્ત્ર (Zoology) અન્ય જે જંગલમાં રહીને આ શિક્ષા પ્રાપ્ત કરાતી જેને “અરણ્યવિદ્યા શાખાઓ હતી. આથી અરણ્યકેન્દ્ર એક સંપૂર્ણ શિક્ષા કેન્દ્ર હતાં ?
કેન્દ્ર' પણ કહી શકાય. આ મૌખિક જ્ઞાનમાં સંસ્કૃતિ, નિસર્ગ જે વિશ્વદર્શન માટે જરૂરી સર્વ પ્રકારની વિદ્યાનાં પ્રદાનકર્તા શું અને જીવજંતુઓના જીવનની વાત પણ આવતી અહીં પ્રકૃતિ, હતાં. છે બ્રહ્માંડ, અવકાશ, વિજ્ઞાન વગેરેની વાતો આવરી લેવાતી. ભારતની દાર્શનિક પ્રણાલીમાં તર્ક અને સંવાદનું આગવું છે હું ભારતમાં શિક્ષણનો સંબંધ ધર્મ સાથે જોડાયેલો રહ્યો મહત્વ છે. આ જ પ્રણાલીએ ભવિષ્યમાં લોકશાહીને
હતો. ધાર્મિક શિક્ષણને, પરંપરાએ મહત્વ આપ્યું છે. નગરથી (Democracy) જન્મ આપ્યો, જે હજુ પણ ભારતના નાનામાં દુર, ગુરુના આશ્રમમાં રહીને શિક્ષણ અપાતું. ગુપ્તકાળમાં નાના ગ્રામ્ય વિસ્તારમાં પણ જીવંત છે. આ જ પ્રણાલી આજે
વારાણસી અને નાલંદા શહેરોની ખ્યાતી વધતી ગઈ. એક તરફ પણ વિવિધ સ્થળોએ, દૂરદર્શન (Television) તથા સરકારી જે પાઠશાળા પરંપરા આધારિત ધાર્મિક શિક્ષણ, બીજી તરફ વર્ણ વિધાનસભાઓમાં (Legislative Bodies) જોઈ શકાય છે કે
આધારિત શિક્ષણ, જૈન-બોદ્ધ શિક્ષણ કેન્દ્રોનો પણ વિકાસ અલબત્ત અધોગતસ્વરૂપમાં જ. તર્કશાસ્ત્ર અને સંવાદવિદ્યાનો થયો. તક્ષશિલા અને નાલંદામાં વ્યાકરણ, મેડિસીન, ઉલ્લેખ રામાયણ, મહાભારત, મનુસંહિતા, સ્કન્દપુરાણ, તત્વજ્ઞાન, તાર્કિક, મેટાફીસિક્સ, કળા-ક્રાફ્ટ વગેરે વિષય યાજ્ઞવલ્કય સંહિતા, છાંદોગ્ય ઉપનિષદ જેવાં અનેક પ્રાચીન
શીખવવામાં આવતા. ચીન અને સેન્ટ્રલ એશિયાથી લોકો અહીં ગ્રંથોમાં જોવા મળે છે. ૨ ભણાવા આવતાં. રાજા અને કુમારોને વિજ્ઞાન અને કળા ૧૮૩૫માં મેક્યુલે ભારતમાં અંગ્રેજી શિક્ષણનો આરંભ જુ
ઉપરાંત દંડનીતિ, વાર્તા, અનવિક્ષીકી, ઈતિહાસ વગેરવિષયો કર્યો. આ નવી પધ્ધતિ સાથે પથશાળા, આશ્રમ શિક્ષણ વગેરે ? શીખવવામાં આવતા. આશ્રમ-પાઠશાળા શિક્ષણની પધ્ધતિએ બંધ થતાં ગયા, ગુરુ શબ્દને બદલે શિક્ષક શબ્દ પ્રચલિત થયો. ગુરુના મહત્વને વધાર્યું. ઇસ્લામિક સંસ્થાઓએ મદરેસા અને ૧૯૦૧માં ટાગોર દ્વારા શરુ થયેલી નૈસર્ગિક શાળા (Open 8
મકતાબ વગેરે સંસ્થાઓમાં વ્યાકરણ, ફિલોસોફી, ગણિત, Air School) - શાંતિનિકેતન, સમય જતાં એક વિખ્યાત શું કાયદો વગેરે વિષયો શીખવવામાં આવતા. અનેક દેશોથી વિદ્યાપીઠ બની હતી. ભારતનાં એવાં શિક્ષણવિદોમાં ટાગોરનું ! ક વિદ્યાર્થી અહીં આવતાં, સમુદ્રી અને જમીની યાત્રા કરીને અનોખું સ્થાન છે કે જે યોગ્ય ગુરુનાં સાનિધ્યમાં (Vicinity) ઢું ફા-હિ-યાન અને હ્યુ-એન-ત્સાંગ જેવાઓએ પોતાની નિસર્ગનાં ખોળામાં (In the laps of nature) શિક્ષણ મળે યાત્રાનો સંપૂર્ણ વૃતાંત લખ્યો છે. આજે આ પરંપરા ટકી એના હિમાયતી (Proponent) હતા. આજે શિક્ષણની શકી નથી. ભારતના બૌધ્ધિકો, ડીઝાઈનરોને એમના પહેરવેશ પદ્ધતિમાં ઘણો મોટો બદલાવ આવ્યો છે. અંગ્રેજો એ જે શિક્ષણ
અને સાદાઈને કારણે બહુમાન પ્રાપ્ત ન થયું. ભારતમાં શિક્ષાને પદ્ધતિ દાખલ કરી ત્યારબાદ ડિગ્રીઓનું મહત્વ વધ્યું છે. એક કે એક પવિત્ર ધર્મ માનવામાં આવ્યો. મહાભારતમાં ઘણાં તરફ ગુરૂપૂર્ણિમા છે અને બીજી તરફ શિક્ષકદિન-ઉજવનારા કે
અરણ્યવિદ્યાકેન્દ્રનો ઉલ્લેખ આવે છે, જેમ કે શૌનકમુનિ દ્વારા લોકોને આનો ભેદ ખબર છે કે નહી, એ તો ભગવાન જાણે! સંચાલિત નૈમિષારણ્ય, વ્યાસ, વસિષ્ઠ અને વિશ્વામિત્ર દ્વારા પરંતુ બે સંસ્કૃતિની વચ્ચે મૂળભૂત વિભાવનાને ઘણી હાનિ & સંચાલિત કેન્દ્રોનો પણ ઉલ્લેખ છે, પેલ, વૈશમ્પાયન, જૈમિની, પહોંચી છે. અહી તોત્તો ચાનની કથાને યાદ કરવી જોઈએ.
સુમતું અને શુક-વ્યાસનાં પ્રસિદ્ધ શિષ્યો હતાં. આશ્રમોમાં તોમોએ સ્કૂલ તથા સ્થાપક-સંચાલક આચાર્ય શ્રી સોસાક પ્રત્યેક વિદ્યાશાખાનાં વિશેષજ્ઞ રહેતાં. અમુક શાખાઓ હતી કોબાયાશી વિશે, આ પુસ્તકમાં વાત કરવામાં આવી છે. શ્રી - વેદ અને વેદાંગ, યજ્ઞાધારિત શાસ્ત્ર, ન્યાયશાસ્ત્ર (Logic), કોબાયાશીની શિક્ષણ પ્રવૃતિઓ કેવી આરૂઢ અને કલ્પનાશીલ ભૌતિકવિજ્ઞાન (Physics), જીવશાસ્ત્ર (Biology) વગેરે. હતી, એ બતાવવાનો પ્રયત્ન કર્યો છે. યજ્ઞ માટેનાં વિવિધ પ્રકારના અને ધારાધોરમનાં યજ્ઞકુંડ ૧૯૩૭ માં સોસાફ કોબાયાશી એ પોતાની કલ્પના બનાવવા માટે ગણિત અને ભૂમિતિનું (Geometry) જ્ઞાન મુજબની આદર્શ શાળા “તોમોએ સ્કૂલ” સ્થાપી. તેઓ મોગસ્ટ -૨૦૧૭) પ્રબુદ્ધ જીવન : ભારતીય ગુરુ પરંપરા વિશેષાંક :
(૯)કે
પ્રબુદ્ધ જીવનઃ ભારતીય ગુરુ પરંપરા વિશેષાંક જ પ્રબુદ્ધ જીવન ઃ ભારતીય ગુરુ પરંપચ વિશેષાંક પ્રબુદ્ધ જીવન ઃ ભારતીય ગુરુપરંપચ વિશેષાંક જ પ્રબુદ્ધ જીવન : ભારતીય ગુરુ પરંપચ વિશેષાંક જ પ્રબુદ્ધ જીવન ઃ ભારતીય ગુરુ પરંપચ વિશેષાંક