Prabuddha Jivan 2014 08 Karmvad Jain Darshan ane Anya Darshan

Author(s): Dhanvant Shah
Publisher: Mumbai Jain Yuvak Sangh

Page 17

કર્મવાદ | કર્મવાદ 5 કર્મult 4 કર્મવા
ઓગસ્ટ ૨૦૧૪
પ્રબદ્ધ જીવન, કર્મવાદ વિશેષાંક , પુષ્ટ ૧૭
પાદ ન કર્મવાદ કર્મવાદ ક્ર કર્મવાદ 5
કર્મબંધની પ્રક્રિયા
કર્મબંધની પ્રક્રિયા પણ જાણવી જરૂરી છે. જેમ મકાન બાંધતી સંભાળતો હોત તો તેઓને આકરી શિક્ષા કરત.’ આવા સંકલ્પ- 1 પર વખતે સીમેન્ટ-રેતીમાં પાણી નાખીને જ મિશ્રણ કરવામાં આવે વિકલ્પોથી રાજર્ષો પોતાના ગ્રહણ કરેલા દીક્ષા વ્રતને ભૂલી જઈ ?
છે. આ મિશ્રણની પ્રક્રિયા તેના પદાર્થો ઉપર આધાર રાખે છે. તેમાં મનથી મંત્રીઓ સાથે યુદ્ધ કરવા લાગ્યા. તેમના બધા આયુધો ખલાસ 5 જો પાણી ઓછું હશે તો મિશ્રણ બરાબર થશે નહિ. એ જ રીતે થતાં મસ્તક ઉપરના શિરસાણથી શત્રુને મારું, એવું ધારી તેમણે ? રોટલી બનાવવા માટે લોટમાં પાણી નાખીને મિશ્રણ કરીને, પોતાનો હાથ માથા ઉપર મૂક્યો. ત્યાં તો માથે લોચ કરેલો છે, 5 મસળીને પિંડ બનાવવામાં આવે છે. એમાં પણ પાણીના વત્તા- પોતે વ્રતમાં છે એ જાણી તરત જ પોતાના આત્માને નિંદવા લાગ્યા ?
ઓછા પ્રમાણ પર આધાર છે. એ જ રીતે આત્માની સાથે કર્મબંધમાં અને તેની આલોચના પ્રતિક્રમણ કરીને પાછા પ્રશસ્ત ધ્યાનમાં સ્થિર થઈ ? * પણ કષાયાદિની માત્રા આધારભૂત પ્રમાણ છે. સીમેન્ટ, રેતી અને ગયા અને ક્ષપક શ્રેણીમાં ચડી જતાં કેવળજ્ઞાન પામ્યા.
લોટમાં મિશ્રણ પાણી પર આધારિત છે તેમ આત્માની સાથે જડ આમ પ્રસન્નચંદ્ર રાજર્ષિના ધ્યાનમાં વિચારો બગડ્યા તેથી જે જૈ ક કાર્મણસ્કંધોનું મિશ્રણ કષાય પર આધારિત છે. કષાય અહીં પણ કર્મબંધ થયો એ શિથિલબંધ માત્ર જ હતો. બે ઘડીમાં પશ્ચાતાપથી હું પણ રસનું કામ કરે છે. એ જ કર્મબંધની પ્રક્રિયાનું માધ્યમ છે. જે કર્મક્ષય થઈ ગયો અને કર્મમુક્ત થઈને તેમનો મોક્ષ થયા * રીતે પાણી વડું ઓછું હોય તો લોટમાં તથા સીમેન્ટના મિશ્રણ યા (૨) બદ્ધ (ગાઢ) કર્મબંધ : આ બંધ પહેલા કર્મબંધ કરતાં
બંધનમાં ફરક પડે છે. એ જ રીતે કષાયોની તીવ્રતા અથવા મંદતા થોડો વધારે ગાઢ છે. વધારે મજબૂત છે. ભીના કપડાં ઉપર લાગેલી 5 આદિના કારણે કર્મબંધનમાં શિથિલતા અથવા દૃઢતા આવે છે. ધૂળ કાઢવા માટે વિશેષ પ્રયત્નો કરવા પડે છે. માત્ર ખંખેરવાથી કે છું આથી કર્મબંધની પ્રક્રિયા ચાર પ્રકારે બતાવી છે. જેમ કે, નીકળે નહિ પરંતુ સાબુ આદિનો પ્રયોગ કરવો પડે અથવા તો દોરામાં ૬ - (૧) સપૃષ્ટ (શિથિલ) કર્મબંધ: જેમ કે સૂકા કપડાં ઉપર ગાંઠ ખેંચીને સખત રીતે વાળી હોય તો તે ખોલવામાં મુશ્કેલી પડે *
લાગેલી ધૂળની રજકણ જે ખંખેરવા માત્રથી દૂર થઈ જાય છે, છે. એવી જ રીતે આત્માની સાથે કર્મનો બંધ ગાઢ-મજબૂત થયો છે અથવા તો દોરામાં સામાન્ય ગાંઠ જે શિથિલ (ઢીલી) રીતે જ હોય તો તેને બદ્ધ કર્મબંધ કહેવાય છે. માત્ર પશ્ચાતાપથી આ બંધ ક વાળવામાં આવી છે, એ સહજ પ્રયત્ન કરવાથી ખૂલી જાય છે. છૂટતો નથી. એના ક્ષય માટે વિશેષ પ્રયત્નો કરવા પડે છે. પ્રાયશ્ચિત વિશેષ પ્રયત્ન કરવો પડતો નથી. એ જ રીતે સામાન્ય-અલ્પ માત્રાના લેવું પડે છે. દા. ત. અઈમુત્તામુનિને પ્રાયશ્ચિત કરતાંજ કર્મક્ષય થઈ ૬ કષાયાદિ કારણથી બાંધેલા કર્મ જો આત્મા સાથે સ્પર્શમાત્ર સંબંધથી ગયો. આ બંધમાં કંઈક શિથિલ અંશ પણ હોય છે અને કંઈક ગાઢ હૈં
ચોંટ્યા હોય તો સામાન્ય પશ્ચાતાપ માત્રથી દૂર કરી શકાય છે. અંશ હોય છે. જેનું દૃષ્ટાંત નીચે મુજબ છે. છે એને સ્પષ્ટ-સ્પર્શબંધ કર્મ કહેવાય છે, જે નીચેના દૃષ્ટાંતથી જાણીએ. અઈમુત્તામુતિ : ૐ શ્રી પ્રસન્નચંદ્ર રાજદ્રષિ:
પ્રભુ મહાવીરના સમયની આ વાત છે. રાજગૃહી નગરીમાં ક # પ્રભુ મહાવીરના સમયની આ વાત છે. પોતનપુર નગરના ગૌતમસ્વામી ગોચરી લેવા નીકળ્યા છે ત્યારે ૨મતા અઈમુત્તા બાળકે શું રાજાનું નામ પ્રસન્નચંદ્ર હતું. એક વાર પ્રભુ મહાવીર પોતનપુર મુનિને જોયા અને પોતાના મહેલે મુનિને ભિક્ષા લેવા માટે આવવા
પધાર્યા. તેમની દેશના સાંભળીને રાજા પ્રસન્નચંદ્ર સંસારથી ઉગ વિનંતી કરી. બાળકની ભાવના જોઈને ગૌતમ સ્વામી બાળકના મહેલે કૅ પામ્યા અને પોતાના બાળકુમારને રાજગાદી ઉપર બેસાડી તેમણે ગયા અને ભિક્ષા ગ્રહણ કરી. ત્યારે અઈમુત્તાએ સહજ બાળભાવે ; કે પ્રભુ પાસે દીક્ષા લીધી.
ગૌતમસ્વામીને કહ્યું કે, લાવો, આ પાત્રા મને આપો. ભોજનનો ત્યારપછી પ્રભુ વિહાર કરતાં કરતાં રાજગૃહી પધાર્યા ત્યારે ઘણો ભાર છે, હું ઉપાડું. ત્યારે ગૌતમ સ્વામીએ જવાબ આપ્યો, કે પ્રભુના દર્શન કરવા શ્રેણિક રાજા પોતાની સેના-પરિવાર સાથે “ના, ના. આ બીજા કોઈને ન આપાય. એ તો અમારા જેવા ચારિત્ર ? 3 નીકળ્યા. તેમણે રસ્તામાં તપ કરતાં ધ્યાનસ્થ પ્રસન્નચંદ્ર મુનિને પાળતા સાધુ જ ઉપાડી શકે. આ સાંભળી અઈમુત્તાએ સાધુ થવાની # * જોયા. આથી દુર્મુખ નામનો સેનાપતિ બોલ્યો, “અરે ! આ તો હઠ લીધી. માતા પાસે યેનકેન પ્રકારે રજા મેળવી લીધી અને ૨ 3 પ્રસન્નચંદ્ર રાજા છે, જેમણે પોતાના રાજ્યનો બધો કારભાર પોતાના ગૌતમસ્વામી સાથે સમવસરણમાં આવી પ્રભુ પાસે દીક્ષા લીધી. # * બાળકુમાર ઉપર મૂક્યો છે ! આ તો કાંઈ ધર્મી કહેવાય? એના એક વાર વૃદ્ધમુનિ Úડીલ માટે વનમાં જતા હતા, તેમની સાથે જ
મંત્રીઓ રાજકુમારને રાજ્ય ઉપરથી પદભ્રષ્ટ કરશે.’ આ પ્રકારના અઈમુત્તા મુનિ ગયા. રસ્તામાં એક નાનું સરોવર આવ્યું. ત્યારે બાળ સૈ * વચનો ધ્યાનસ્થ મુનિ પ્રસન્નચંદ્ર સાંભળ્યા અને મનથી ચિંતવવા ભાવે અઈમુત્તામુનિએ નાનાં પાત્રોની હોડી બનાવી તેમાં તરવા ? ૩ લાગ્યા કે, ‘ધિક્કાર છે મારા અકૃતજ્ઞ મંત્રીઓને! જો રાજ્ય મૂકી. આ જોઈ વૃદ્ધમુનિએ સમજાવ્યું કે, આપણાથી આવું ન કરાય. # કર્મવાદ 5 કર્મવાદ 5 કર્મવાદ 4 કર્મવાદ કર્મવાદ ક્ર કર્મવાદ કર્મવાદ ક્ર કર્મવાદ 5 કર્મવાદ # કર્મવાદ કર્મવાદ 4 કર્મવાદ 4 કર્મવાદ 5 કર્મવાદ ક્વ કર્મવાદ ૬ કર્મવાદ 5 કર્મવાદ
૬ કર્મવાદ ક કર્મવાદ ક કર્મવાદ ૬ કર્મવાદ કર્મવાદ ૪ કર્મવાદ કર્મવાદ કર્મવાદ 4 કર્મવાદ ક કર્મવાદ કર્મવાદ કર્મવાદ 4 કર્મવાદ કર્મવાદ 4 કર્મવાદ છ કર્મવાદ 4 કર્મવાદ , કર્મવાદ કર્મવાદ કર્મવાદ
કર્મવાદ 4 કર્મવાદ કે કર્મવાદ કર્મવાદ ન કર્મવાદ ક્ર કર્મવાદ કર્મવાદ ૬ કર્મવાદ ૬ કર્મવાદ ક્ર કર્મવાદ ક્ર કર્મવાદ ક કર્મવાદ ૬ કર્મવાદ ક કર્મવાદ " કર્મવાદ 4 કર્મવાદ " કર્મવાદ કર્મવાદ કર્મવાદ કર્મવાદ ક્ર