Prabuddha Jivan 2014 08 Karmvad Jain Darshan ane Anya Darshan

Author(s): Dhanvant Shah
Publisher: Mumbai Jain Yuvak Sangh

Page 61

હ્ર કર્મવાદ ૬ કર્મવાદ - કર્મવાદ – કર્મવાદ કર્મવાદ -
i lpes
કર્મવાદ કર્મવાદ ૬ કર્મવાદ કર્મવાદ
કર્મવાદ 5 કર્મવાદ - કર્મવાદ ૬ કર્મવાદ ઑગસ્ટ ૨૦૧૪ • પ્રબુદ્ધ જીવન
કર્મવાદ પૂર્ણ કર્મવાદ ૬ કર્મવાદ કર્મવાદ - કર્મવાદ
મવાદ ૬ ક
પૂજા ભણાવવામાં આવે છે. સ્વતંત્ર રીતે જે પૂજાઓ ભણાવવામાં આવે છે. તેમાં વેદનીયકર્મ નિવારણ પૂજાનો પ્રચાર વિશેષ છે. એની પ્રથમ ઢાળમાં કવિએ લયાત્મક રીતે પરમાત્માના જન્મમહોત્સવનું આલેખન કર્યું છે;
વણની પૂજા રે, નિરમલ તમારે.
તીર્થોદકનાં જળ મેલાય, મનોહર ગંધે તે ભેળાય. હવા.૧. પહેલી ઢાળને અંતે કવિ એક માર્મિક વાત આવેખે છે. વેદની વિધટે મણિ ઝલકત,
આત્માના શુદ્ધ સ્વરૂપના દર્શનમાં ઘાતી- અધાતી બન્ને કર્યો અવરોધક છે. એમ છતાં ઘાતિ ક્ષય થયા પછી પણ, અધાતિનો સંપૂર્ણપણે ક્ષય ન થાય, ત્યાં સુધી આત્મા સિદ્ધ સ્વરૂપ બની શકતો નથી. આ અઘાતિમાં વેદનીય કર્મ પ્રધાન હોવાથી, કવિ વેદનીયકર્મ વિષટે ત્યારે શુદ્ધ આત્મસ્વરૂપ મણિ ઝળકે છે, એમ જણાવે છે. આ પૂજાની ચોથી ઢાળમાં પ્રભુભક્તિ દ્વારા શત શાતાવેદનીય કર્મ બાંધનારા અને બારમા દેવલોકે જનારા જીરાશેઠનું દૃષ્ટાંત આલેખ્યું છે. આ ઢાળ સ્વતંત્ર વનરૂપે પણ પ્રચલિત છે. પાંચમી ઢાળમાં લવસતમ મુનિઓ સર્વાર્થસિદ્ધ વિમાનમાં કેવું દિવ્ય-સંગીતનું સુખ અનુભવે છે, તેનું આલેખન કરવામાં આવ્યું છે. છઠ્ઠી ઢાળમાં અશાતાવેદનીય કર્મબંધના કારણો આલેખ્યા છે. સાતમી ઢાળમાં કર્મલય અર્થે વિષય-વિકારનો ત્યાગ કરવાની વાત પરદેશી રાજાના દૃષ્ટાંતથી આલેખી છે. આઠમી ઢાળમાં પ્રભુ મહાવીરનું ચરિત્ર સંક્ષેપમાં આલેખી શાતાવેદનીય-અશાતાવેદનીય કર્મ હટાવવા માટે આત્મિક વીર્ય ફોરવવાની વાત આલેખી છે.
ચોથી મોહનીયકર્મ નિવારણપૂજામાં પણ મોહનીયકર્મની વિવિધ પ્રકૃતિઓના બંધ-ઉદય આદિના કારણો દર્શાવી નિવારણ માટે પ્રભુ ભક્તિનો માર્ગ દર્શાવ્યો છે.
કવિ પાંચમી આયુષ્યકર્મ નિવારણ પૂજાને પ્રારંભે આયુષ્યકર્મનું આ વાત રજૂ કરતાં કવિ કહે છે; સ્વરૂપ સ્પષ્ટ કરતાં કહે છે;
'પંચમકર્મતી કરું, પૂજા અષ્ટપ્રકાર; મોહરામ દરબારમાં, જીવિત કારાગાર.'
કર્મવાદ વિશેષાંક - પૃષ્ટ ૬૧
વાદ ૬ કર્મવાદ – કર્મવાદ કર્મવાદ
દુષ્ટાંતો તેમજ રસભરી ઢાળની ધ્રુવપંક્તિઓ દ્વારા થાશક્ય રસિક બનાવવાનો પ્રયત્ન કર્યો છે.
છઠ્ઠી નામકર્મની પૂજામાં નામકર્મની અનેક શુભ-અશુભ પ્રકૃતિઓ છે, આથી આ પૂજામાં કર્મગ્રંથમાં આલેખાયેલ પ્રકૃતિનું આલેખન પ્રધાનરૂપે આલેખાય છે. એ જ રીતે સાનમી ગોત્રકર્મની પૂજામાં શુભ-અશુભ ગૌત્ર કથા કર્મોથી આત્મા પામે છે, તેનું આલેખન કરવામાં આવ્યું છે.
આઠમી અંતરાયકર્મ નિવારણ પૂજા જૈનસંઘમાં સવિશેષ પ્રચલિત છે. આ પૂજામાં પંડિત વીરવિજયનું દાર્શનિક તત્ત્વ તેમજ કવિત્વ પણ સવિશેષ ખીલ્યું છે.
અંતરાયકર્મની પૂજાને પ્રારંભે કવિ શંખેશ્વર પાર્શ્વનાથાય પ્રભુનું સ્મરણ તેમજ ગુરુદેવનું સ્મરણ કરે છે. કવિ અંતરાયકર્મની વ્યાખ્યા કરતાં કહે છે; એ ભંડારી સમાન છે. રાજા પ્રસન્ન થઈ આપવા ઈચ્છે, પણ ભંડા૨ી નારાજ હોય તો કોઈ ને કોઈ પ્રકારે અવરોધ ઊભો કરે એ રીતે અંતરાયકર્મ આત્માના શુદ્ધ સ્વરૂપની પ્રાપ્તિમાં અવરોધ ઊભો કરે છે.
કવિ પ્રથમ પૂજામાં અંતરાયકર્મ બાંધવાના કારણો વર્ણવે છે. તેમાં ઉત્તર ગુજરાતની બોલીની છાંટ જોવા મળે છે; પંજરીયે પોપટ દીધ, કેતી વાત કહું ઘણી રે. અંતરાયકરમ ચમ કધ, તે અતિ જાણો છો જગધણી ૨ (૧, ૮). બીજી પૂજામાં દાનાંતરાયકર્મની વાત કરવામાં આવી છે. અહીં પ્રારંભે જ શાસ્ત્રપ્રસિદ્ધ શ્રેણિકરાજાની કપિલા દાસીનું દષ્ટાંત મૂક્યું છે. દાનાંતરાયકર્મના ઉદયવાળા કંપન્ન ળ્વ પોતાની પાસે ઘણું ધન હોવા છતાં, અન્યને આપી શકતા નથી. અરે, પોતાની તો વાત જવા દો, અન્યની વસ્તુનું પણ તેની આજ્ઞા હોવા છતાં દાન આપી શકતા નથી. આવા કૃપણો સંસારમાં સન્માન પામી શકતા નથી.
કવિએ વિવિધ આયુષ્યના બંધના કારણો તથા તે-તે આયુષ્યના નિવારણના ઉપાયો રસિક રીતે પૂજામાં આલેખ્યા છે. દા. ત. માયા અને અવિવેકથી તિર્યંચ આયુષ્ય બંધાય; એની વાત આવેખતાં કહે છે; થઈ ધીરોલી સાધવી, શેઠ સુંદર હો વંદન મળિયાર કે, એવિવેકે પરભવ લહે, ગોહજાતિ હો દેડક અવતાર કે. એક સાધ્વીએ દીક્ષા બાદ માયાપૂર્વક કિંમતી રત્નને સાચવી રાખ્યું. અનેક તપશ્ચર્યા બાદ આયુષ્ય પૂર્ણ થયે એ સાધ્વીનો જીવ રત્નની બાજુમાં ગોળીનો અવતાર પામ્યો. એ જ રીતે નંદન મળિયારે અવિવેકી વાવડી સરોવર વગેરેમાં આસક્તિ રાખી, માટે બીજા અવતારે દેડકાનો ભય મર્યા.
કરપી બક્ષીવંતને હૈ, મિત્ર સજ્જન ઓ દૂર, અલ્પધની ગુજા દાનથી રે, પછે લોક પંડુર.
બીજી પૂજામાં કવિએ લાવ્યાંતરાય કર્મની વાત રસિક રીતે વિવિધ દુષ્ટાંતોના માધ્યમથી રજૂ કરી છે. રાજગૃહી નગરીમાં એક ભિક્ષુક ભૌગોતરાય કર્મથી પીડાતો હતો, તે આવી સમૃદ્ધ નગરીમાં ભિક્ષા માટે ફરતો હોવા છતાં, અંતરાયકર્મના ગાઢ ઉદયને કારણે માંડ પેટ ભરીને ભોજન મેળવવા સમર્થ થતો હતો. લોકોની કૃપણવૃત્તિ પર ચીડાયેલો, પોતાના કર્મને ન જાણતો ક્રોધિત થઈ લોકો પર શીલા પાડવાનું વિચારે છે. પરંતુ, એ શીલા પાડવામાં પોતે જ મરણ પામી સાતમી નરકે જાય છે. શ્રીકૃષ્ણના પુત્ર ઢંઢણ અણગાર પણ અંતરાયકર્મના ઉદયથી ભિક્ષા પામતા નથી. ભોજન સમયે પશુઓ દ્વારા અંતરાય પામ્યા હતા. પરંતુ, તેઓ જિનવાણીના જ્ઞાતા હોવાથી કર્મ ઉદયને સમભાવે સહન કરી કેવળજ્ઞાનને પ્રાપ્ત કરનારા બન્યા.
આમ, વીર વિજયજીએ કર્મગ્રંથના કઠિન વિષયને પણ કથા- આમ, પરિસ્થિતિ એક જ હોવા છતાં, મનુષ્યનો એ પરિસ્થિતિ પ્રત્યેનો
કર્મવાદ ૬ કર્મવાદ ૬ કર્મવાદ કર્મવાદ ૬ કર્મવાદ કર્મવાદ ૬ કર્મવાદ ૬ કર્મવાદ ૬ કર્મવાદ ૬ કર્મવાદ ૬ કર્મવાદ ૬ કર્મવાદ ૬ કર્મવાદ ૬ કર્મવાદ ૬ કર્મવાદ ૬ કર્મવાદ – કર્મવાદ
કર્મવાદ કર્મવાદ કર્મવાદ ૬ કર્મવાદ