Prabuddha Jivan 2014 08 Karmvad Jain Darshan ane Anya Darshan

Author(s): Dhanvant Shah
Publisher: Mumbai Jain Yuvak Sangh

Page 91

કર્મવાદ 4 કર્મવાદ 5 કર્મવાદ ક્વ કર્મવાદ
ઑગસ્ટ ૨૦૧૪ • પ્રબુદ્ધ જીવન ૯ કર્મવાદ વિશેષાંક : પૃષ્ટ ૯૧
વાદ કર્મવાદ પ્ર કર્મવાદ 5 કર્મવાદ
સમુદ્યાત-ઇમ પર ઘાત ક૨વાની પ્રક્રિયા પન્નવણાના 39મા પને આધારે સમુદ્ધાતનું સ્વરૂપ
જેમ કોઈ પક્ષીની પાંખો પર અત્યંત ધૂળ છવાઈ ગઈ હોય ત્યારે કષાય મોહનીય કર્મના પુદગલો વેદન થઈને ક્ષય પામે છે. આ છું તે પક્ષી પોતાની પાંખ ફેલાવી (ફફડાવી) તેના પર છવાયેલી ધૂળને સમુદ્યાતનો સંબંધ કષાય સાથે હોવાથી ચારિત્ર મોહનીય કર્મમાં 6
ખંખેરી નાંખે છે તેમ આત્મા પણ બદ્ધ કર્મના અણુઓને ખંખેરવા જ થાય છે. પણ માટે સમુદ્યાત નામની ક્રિયા કરે છે.
(૩) મારણાંતિક સમુઠ્ઠાત: મૃત્યુ સમયે, આયુષ્યકર્મને આશ્રિત * આત્મપ્રદેશોમાં સંકોચ-વિસ્તારનો ગુણ હોય છે. તેથી જ જે સમુદ્યાત થાય તેને મારશાન્તિક સમુદ્દાત કહે છે. આયુષ્યકર્મ * પણ સામાન્ય રીતે આત્મા પોતાના નામકર્મના ઉદયથી પ્રાપ્ત થયેલા ભોગવતાં ભોગવતાં જ્યારે અંતર્મુહૂત પ્રમાણ શેષ રહે ત્યારે જીવ હૈં
નાના-મોટા શરીર પ્રમાણે સ્થિત થઈ જાય છે. તેમ છતાં ક્યારેક, પોતાના આત્મપ્રદેશોને ફેલાવીને શરીરમાં મુખ, ઉદર વગેરે પોલાણ ક પણ કેટલાક કારણોથી, અલ્પ સમય માટે પ્રદેશોને શરીરની બહાર ફેલાવે તથા શરીરની બહાર કાન અને ખભાની વચ્ચેના આકાશપ્રદેશો પર 8 છે છે અને પાછા સંકોચી લે છે. આ ક્રિયાને જ જૈન પરિભાષામાં તે આત્મપ્રદેશને ફેલાવી પહોળાઈ અને જાડાઈમાં શરીર પ્રમાણ * @ સમુદ્દાત કહે છે. વેદનીય અને કષાય સમુઘાતમાં શરીરની અને લંબાઈમાં જઘન્ય અંગુલનો અસંખ્યાત્મો ભાગ અને ઉત્કૃષ્ઠ 8
અંદરના પોલાણમાં જ આત્માના પ્રદેશો બહાર નીકળે છે. બાકીનામાં એક જ દિશામાં જ્યાં ઉપજવાના છે તે નવા સ્થાન સુધી અસંખ્યાત છું શરીરની બહાર.
યોજનમાં વ્યાપ્ત થઈને, અંતર્મુહૂર્ત સુધી તે જ અવસ્થામાં સ્થિત રહે સમુઘાત
છે. આ ક્રિયાને મારશાન્તિક સમુદ્દાત કહે છે. તે સમયે આયુષ્ય છે. (૧) વિશેષ પરિસ્થિતિમાં પોતાના આત્મપ્રદેશોનું બહાર પ્રક્ષેપણ કર્મના પુદ્ગલો વેદન થઈને ક્ષય પામે છે. ઉં કરવું તે ક્રિયાને સમુઘાત કહે છે. (૨) સમ=એકી સાથે, આ સમુદ્યાત એક ભવ દરમિયાન વધારેમાં વધારે બે વખત $ 2 ઉઉત્કૃષ્ટપણે, ઘાતઃકર્મોનો ઘાત. જે ક્રિયામાં એકી સાથે થઈ શકે. પ્રથમ વખતની સમુઘાતમાં મરણ પામે અથવા પાછો ? ૐ ઉત્કૃષ્ટપણે કર્મોનો ઘાત-ક્ષય થાય તે ક્રિયાને સમુઘાત કહે છે આવે તો પછીના અંતર્મુહૂતમાં સ્વાભાવિક રીતે અવશ્ય મૃત્યુ પામે છે તેનું સ્વરૂપ આ પ્રમાણે છે
અથવા બીજી વખતે મારણાંતિક સમદ્ઘાત કરીને તેમાં અવશ્ય મરણ - (૧) વેદના સમુદ્યાત : વેદનાના નિમિત્તે જે સમુઘાત થાય પામે. એક વખત આ સમુદ્યાત થાય પછી વધારેમાં વધારે ?
તેને વેદના મુદ્દાત કહે છે. તે અશાતાવેદનીય કર્મજન્ય છે. જ્યારે અંતર્મુહૂતથી વધારે વખત જીવ તે ભવમાં ન રહે અવશ્ય મૃત્યુ પામે. છે જીવ વેદનાથી અત્યંત પીડિત થાય ત્યારે તે અનંતાનંત (અશાતા સમુ.માં મરણ પામે તેને સમોહિયા મરણ કહેવાય. આયુષ્યનો બંધ ૪ * વેદનીય) કર્મ સ્કંધોથી વ્યાપ્ત પોતાના આત્મપ્રદેશોને શરીરની નિયમા સમુદ્યાત પહેલા પડી ગયેલો હોય તો જ આ સમુ. થાય. ૪ મેં બહારના ભાગમાં ફેલાવે છે. તે મુખ, ઉદર આદિ પોલાણને તથા આયુષ્ય કર્મના દલિકો આયુ.ની સ્થિતિ કરતાં વધારે હોય તો જ આ જુ
કાન અને ખભાની વચ્ચેના અંતરાલોને ભરી દઈને, લંબાઈ અને સમુ. થાય છે. મરણનો અંત બાકી રહે ત્યારે જ આ સમુ. થાય માટે રે પહોળાઈમાં શરીર પ્રમાણ ક્ષેત્રમાં વ્યાપ્ત થાય છે. જીવ એક મારણાંતિક સમુ. કહેવાય છે. 5 અંતર્મુહૂર્ત પર્યત આ અવસ્થામાં રહે છે. આ ક્રિયાનું નામ વેદના (૪) વૈક્રિય સમુદ્યાત: વૈક્રિય શરીર બનાવવાના પ્રારંભ સમયે
સમુદ્યાત છે. તે અંતર્મુહૂર્તમાં અશાતાવેદનીય કર્મના ઘણા પુગલો વૈક્રિય શરીર નામકર્મને આશ્રિત જે સમુદ્યાત થાય તેને વૈક્રિય * વેદન થઈને ક્ષય પામે છે. શાતાવેદનીય સમુદ્યાત ન થાય.
સમુદ્દાત કહે છે. વૈક્રિય લબ્ધિ સંપન્ન જીવ પોતાના જીર્ણ શરીરને શું (૨) કષાય સમુદ્યાત : ક્રોધાદિ કષાયના કારણે થતા પુષ્ટ અને સુંદર બનાવવા માટે અથવા વિવિધ રૂપોની વિદુર્વણા ૬ ક સમુદ્ધાતને કષાય સમુદ્દાત કહે છે. તે મોહનીય કર્મને આશ્રિત કરવા માટે પોતાના આત્મપ્રદેશોને એક દંડના આકારે બહાર કાઢે રે છે. તીવ્ર કષાયના ઉદયમાં જીવ જ્યારે ક્રોધાદિયુક્ત બને છે ત્યારે છે. તે દંડની પહોળાઈ અને જાડાઈ શરીર પ્રમાણ અને લંબાઈ R * આત્મપ્રદેશોને બહાર ફેલાવીને, મુખ, ઉદર આદિ શરીરગત પોલાણ સંખ્યાત યોજનાની હોય છે. એક અંતર્મુહૂર્ત પર્યત આ અવસ્થામાં ?
તથા કાન અને ખભાની વચ્ચેના ભાગમાં વ્યાપ્ત કરે છે. વ્યાપ્ત સ્થિત રહીને વૈક્રિય શરીર બનાવવા યોગ્ય સૂક્ષ્મ પુગલોને ગ્રહણ * થઈને આત્મપ્રદેશો શરીઝમાણ લાંબા-પહોળાં ક્ષેત્રમાં અંતર્મુહૂત કરે છે. આ વૈક્રિય સમુદ્યાત છે.
પર્યત સ્થિર રહે છે. આ ક્રિયા કષાય સમુદ્યાત છે. તે સમયમાં (૫) તેજસ સમુઠ્ઠાત : તેજલબ્ધિના પ્રયોગ સમયે તેજોલિબ્ધિ 1 કર્મવાદ 4 કર્મવાદ કર્મવાદ કર્મવાદ ક્ર કર્મવાદ ક્ર કર્મવાદ ક્ર કર્મવાદ ક્ર કર્મવાદ ક્ર કર્મવાદ ક કર્મવાદ ૬ કર્મવાદ ક કર્મવાદ ક્ર કર્મવાદ કર્મવાદ ક્ર કર્મવાદ કર્મવાદ ક્ર કર્મવાદ
કર્મવાદ 4 કર્મવાદ 5 કર્મવાદ 4 કર્મવાદ ક કર્મવાદ 4 કર્મવાદ 4 કર્મવાદ ક કર્મવાદ 4 કર્મવાદ 4 કર્મવાદ 4 કર્મવાદ 4 કર્મવાદ 4 કર્મવાદ 4 કર્મવાદ 4 કર્મવાદ કર્મવાદ 4 કર્મવાદ 4 કર્મવાદ 4 કર્મવાદ કર્મવાદ
કર્મવાદ 4 કર્મવાદ ક કર્મવાદ 4 કર્મવાદ ક કર્મવાદ ક કર્મવાદ ક્ર કર્મવાદ ક કર્મવાદ ક્ર કર્મવાદ ક કર્મવાદ ક્ર કર્મવાદ ક કર્મવાદ ક્ર કર્મવાદ કર્મવાદ ક્ર કર્મવાદ ક્ર કર્મવાદ ક્ર કર્મવાદ ક્ર કર્મવાદ ક કર્મવાદ કર્મવાદ ક્ર