Prabuddha Jivan 2014 08 Karmvad Jain Darshan ane Anya Darshan

Author(s): Dhanvant Shah
Publisher: Mumbai Jain Yuvak Sangh

Page 108

કર્મવાદ ર્ક કર્મવાદ 4 કર્મવાદ ર્ક કર્મવા પૃષ્ઠ ૧૦૮ • પ્રબુદ્ધ જીવન કે કર્મવાદ વિશેષાંક ૯ ઑગસ્ટ ૨૦૧૪ યાદ ક કર્મવાદ 5 કર્મવાદ 4 કર્મવાદ ક્રા
જ્ઞાનમય, અનંત દર્શનમય, અનંત સુખમય અવસ્થા છે. જૈન દર્શન અનુસાર (૨) નિર્જરા દ્વારા પૂર્વસંચિત કું 3 જૈન અને સખત બોદ્ધ મુક્તાવસ્થાનો આનંદ શાશ્વત, નિત્ય, નિરુપમ, નિરતિશય અને વિલક્ષણ છે. કર્મોનો ક્ષય કરવો. ઉદાહરણ 5 કર્મસિદ્ધાંતની તુલના મોક્ષપ્રાપ્તિના બે ઉપાય છે. (૧) સંવર દ્વારા નવા કર્મોનો નિરોધ તથા તરીકે: બૌદ્ધ ધર્મની કુશલ અને
એક નાવ છે. તેની વચમાં 5 બૌદ્ધ ધર્મના કમ્પભવ અને ઉત્પત્તિભવઅકુશલ કર્મની તુલના જૈન
કાણું છે. તેથી તેમાં પાણી ધર્મમાં વર્ણિત પાપ પુણ્ય સાથે અર્થાત્ ઘાતી-અઘાતી કર્મ
ભરાયા કરે છે. જો કાણાને બંધ કરવામાં આવે છે. જેના
| બૌદ્ધ દર્શનમાં આત્માના સ્વભાવને આવરણ કરવાવાળા ઘાતી કરી દેવામાં આવે તો પાણી ન * દર્શનમાં બંધનું કારણ જડ અને
અને અઘાતી કર્મોના સંબંધમાં તો કોઈ વિચાર ઉપલબ્ધ નથી, પરંતુ ભરાય. એ જ રીતે માનસિક, ચેતન બને છે. બૌદ્ધ દર્શનમાં
પુનર્જન્મ ઉત્પાદક કર્મની દૃષ્ટિથી કમ્મભવ અને ઉત્પત્તિભવનો વિચાર વાચિક અને કાયિક પ્રવૃત્તિ વગેરે ૐ બંધનું કારણ ચેતન છે. જૈન
અવશ્ય ઉપલબ્ધ છે. (જોવા મળે છે.) પ્રતીત્યસમુત્પાદની બાર હ દર્શનમાં મિથ્યાત્વ, અવિરતિ,
કડીઓમાં અવિદ્યા, સંસ્કાર, તૃષ્ણા, ઉપાદાન અને ભવ- આ પાંચ દેવાથી જીવમાં કર્મોનો પ્રવેશ ૐ પ્રમાદ, કષાય અને યોગ એ
કમ્પભવ છે. તેના કારણથી જન્મ-મરણની પરંપરાનો પ્રવાહ ચાલુ નથી થતો. પ્રવેશ અટકી જવાથી પર કર્મબંધનના મુખ્ય કારણ છે.
રહે છે. શેષ વિજ્ઞાન, નામરુપ, ષડાયતન, સ્પર્શ, વેદના, જાતિ અને નવો સંચય નથી થતો. સંચિત 3 બૌદ્ધ દર્શનમાં પણ અવિદ્યા. |જરામરણ ઉત્પત્તિભવ છે. કમ્પભવમાં અવિદ્યા અને સંસ્કાર, કર્મો તપ દ્વારા જીર્ણ થાય છે.
ભૂતકાલીન જીવનના અર્જિત કર્મ સંસ્કાર અથવા ચેતના સંસ્કાર છે. એ જીવની મુખ્તાવસ્થા અથવા ૐ વગેરે ચૈતસિક તત્ત્વો ઉપરાંત તેિ સંકલિત થઈ વિપાકરૂપમાં વર્તમાન જીવનની ઉત્પત્તિભવનો નિશ્ચય સિદ્ધાવસ્થા છે. * ક્રોધ, દ્વેષ અને મોહને પણ | કરે છે. ત્યારપછી વર્તમાન જીવનના તૃષ્ણા, ઉપાદાન અને ભવ સ્વયં બંધનથી મુક્તિની બાબતમાં 3 બંધનના કારણ જણાવ્યા છે. કમ્પભવના રૂપમાં ભાવી જીવનના ઉત્પત્તિભવના રૂપમાં જાતિ અને જૈન, બૌદ્ધ તથા અન્ય * આમ બંનેમાં સમાનતા છે. જરામરણનું નિશ્ચય કરે છે. વર્તમાન જીવનના તૃષ્ણા, ઉપાદાન અને પરંપરાઓએ શ્રદ્ધા, જ્ઞાન અને હું બન્ને દર્શનોમાં આશ્રવને ભવ ભાવ જીવનના અવિદ્યા અને સંસ્કાર બની જાય છે. અને આચરણને મુક્તિના માર્ગરૂપે ક બંધનનું કારણ માનવામાં વર્તમાનમાં ભાવી જીવન માટે નિશ્ચિત થયેલ જાતિ અને જરામરણ સ્વીકાર કર્યો છે. વૈદિક 3 આવ્યું છે. બૌદ્ધોમાં આશ્રવના ||ભાવી જીવનમાં વિજ્ઞાન, નામરુ૫ અને ષડાયતનના કારણે થાય છે. પરંપરામાં તેને મનોયોગ,
ત્રણ ભેદ છે. (૧) કામ, (૨) | આ પ્રકારે કમ્પભવ રચનાત્મક કર્મશક્તિના રૂપમાં જૈનદર્શનના, ભક્તિયોગ અને કર્મયોગ કું ભવ (૩) અવિદ્યા. ‘અંગુત્ત |મોહકર્મની જેમ જન્મ મરણની શૃંખલાનો સર્જક છે અને ઉત્પત્તિભવ
કહેવામાં આવ્યા છે. બૌદ્ધ ક નિકાય'માં ‘દૃષ્ટિ'ને પણ શેષ નિષ્ક્રિય કર્મ અવસ્થાઓની જેમ છે. આમ કમ્પભવના અભાવમાં
પરંપરામાં તેને શ્રદ્ધા, પ્રજ્ઞા અને 5 આશ્રવ કહેવામાં આવે છે. જન્મ-મરણની પરંપરાનો પ્રવાહ ચાલુ રાખવો અશક્ય છે.
શીલના રૂપમાં ઓળખાય છે. ૬ ‘ધમ્મપદ’માં પ્રમાદને આશ્રવ
જૈન દર્શનમાં તેને સમ્યગુજ્ઞાન, બૌદ્ધ પરંપરા શું કહ્યો છે. આમ બંને દર્શનોમાં
| જૈન પરંપરા
સમ્યગ્દર્શન અને સમ્યતે પ્રમાદ પણ આશ્રવ છે. | ક—ભવ ૧. અવિદ્યા 1. મોહ કર્મની
ચરિત્રના રૂપમાં શ્રદ્ધા અને કર્મ-મુકિત : આત્માના ૨. સંસ્કાર છે સત્તાની અવસ્થા
ભક્તિને પ્રધાનતા આપી છે. અનંત જ્ઞાન, અનંત દર્શન અને ૩. તૃષ્ણા મોહ કર્મનો વિપાક
બૌદ્ધ દર્શનમાં પ્રજ્ઞાને પ્રધાનતા છુ અનંત વીર્યશક્તિ વગેરે
૪. ઉપાદાન અને નવા કર્મ બંધની આપી છે. જેનોએ ત્રણેયના છે ગુણોને જ્ઞાનાવરણ,
૫. ભવ અવસ્થા
સમન્વયને મુક્તિમાર્ગ માન્યો છું છું દર્શનાવરણ અને વેદનીય અને | ઉત્પત્તિભવ ૬. વિજ્ઞાન ) જ્ઞાનાવરણીય,
છે. આમ જૈન અને અન્ય ૐ મોહનીય આદિ કર્મો આવૃત્ત ૭. નામ રુપ દર્શનાવરણીય,
પરંપરાઓમાં આંશિક સમાનતા છે પણ કરે છે.
૮. ખડાયતન આયુષ્ય, નામ, ગોત્ર અને વિષમતા છે. * * * જૈ જૈન દર્શન પ્રમાણે સમગ્ર
૯. સ્પર્શ અને વેદનીય કર્મના
બી-૪૨, દયાનંદ સોસાયટી, કર્મનો ક્ષય મોક્ષ છે. આત્માનું શુદ્ધ ૧૦. વેદના - વિપાકની અવસ્થા
ગોકુલધામ, ૐ સ્વરૂપ જો કર્મોદ્ધાર આવૃત્ત હોય,
૧૧. જાતિ | ભાવી જીવન માટે આયુષ્ય, નામ, ગોરેગામ (વેસ્ટ), ક કર્મક્ષય થઈ જાય પછી તે પ્રગટ
૧૨, જરા-મરણ ગોત્ર વગેરે કર્મોની બંધની અવસ્થા. મુંબઈ-૪૦૦ ૦૬૩. હું થાય છે. આ આત્માની અનંત
| - સંપાદિકાઓ | મો. : ૯૨૨૩૧૯૦૭૫૩. કર્મવાદ કર્મવાદ ૬ કર્મવાદ ક કર્મવાદ ક કર્મવાદ ક્ર કર્મવાદ ક કર્મવાદ ૬ કર્મવાદ ક્ર કર્મવાદ ક કર્મવાદ ક કર્મવાદ ક કર્મવાદ ૬ કર્મવાદ ક્ર કર્મવાદ ક કર્મવાદ ક કર્મવાદ ક કર્મવાદ
કર્મવાદ 4 કર્મવાદ કર્મવાદ 4 કર્મવાદ ક કર્મવાદ ક્ર કર્મવાદ કર્મવાદ 4 કર્મવાદ ન કર્મવાદ 4 કર્મવાદ # કર્મવાદ 4 કર્મવાદ જ કર્મવાદ 5 કર્મવાદ ક્ર કર્મવાદ 4 કર્મવાદ ૬ કર્મવાદ કર્મવાદ કર્મવાદ +
કર્મવાદ ૬ કર્મવાદ 4 કર્મવાદ 4 કર્મવાદ 4 કર્મવાદ 5 કર્મવાદ કર્મવાદ કર્મવાદ 4 કર્મવાદ કર્મવાદ 5 કર્મવાદ 4 કર્મવાદ " કર્મવાદ કર્મવાદ કર્મવાદ ક્ર કર્મવાદ " કર્મવાદ 4 કર્મવાદ ક કર્મવાદ કર્મવાદ ક