Prabuddha Jivan 2014 08 Karmvad Jain Darshan ane Anya Darshan

Author(s): Dhanvant Shah
Publisher: Mumbai Jain Yuvak Sangh

Page 48

કર્મવાદ ૬ કર્મવાદ ૬ કર્મવાદ 9 કર્મવા
{વાદ કર્મવાદ કર્મવાદ - કર્મવાદ – કર્મવાદ કર્મવાદ ૐ કર્મવાદ - કર્મવાદ ૐ કર્મવાદ - કર્મવાદ – કર્મવાદ - કર્મવાદ કર્મવાદ - કર્મવાદ કર્મવાદ કર્મવાદ કર્મવાદ કર્મવાદ કર્મવાદ કર્મવાદ
પૃષ્ટ ૪૮ પ્રબુદ્ધ જીવન ♦ કર્મવાદ વિશેષાંક - ઑગસ્ટ ૨૦ ૧૫૪ વાદ ૬ કર્મવાદ ૬ કર્મવાદ મૈં કર્મવાદ
આગમમાં કર્મનું સ્વરૂપ
nૉ. ઉત્પલાબેન કાંતિલાલ મોદી
[ ડૉ. ઉત્પલાબેન (M.A., Ph.D.) જૈન ધર્મના અભ્યાસુ છે. ભવન્સ સોમાની કૉલેજના ફિલોસોફીના હેડ ઑફ ડિપાર્ટમેન્ટ છે. તેમનો 'જ્ઞાનસરિતા' ગ્રંથ પ્રગટ થયો છે. તેમજ જ્ઞાનસોમાં અવાર નવાર ભાગ લે છે. ]
કરમનો રૈ કોયડો અલબેલો (૨)
હું જ એને સંભળાવવો નથી, સહેલો. કરમનો રે... એક માતાને પુત્ર બે એમાં એક ચતુર એક ઘેલો, હો.... એકને માંગતા પાણી ન મળતું. બીજાને દૂધનો રેલો...કરમનો રે...(૧) ચંદનબાળા રાજકુમારી, ધરમ એને વરેલો, હે...જી કંચનકાયા એની ચૌટે વેચાણી, ત્યારે આતમ એનો ડેલો...કરમનો ૨...(૨) કરમને નહિ શરમ આવે ભલે તું ભળેલો, .... ગુરુનું કર્યું ગુરુજી ભોગવે, ચેલાનું ભોગવે ચેલો..કમનો ૨.(૨)
ઉપરના કાવ્યમાં કર્મનો સાર સમજાઈ જાય છે. કાવ્યમાં બતાવેલા વિષમભાવોનું કારણ એક જ છે-જીવે પોતે બાંધેલા કર્યો ! જો કે વિશ્વમાં અનંતાનંત જીવો છે તેના બે વિભાગ * (૧) સિદ્ધ-જે સંપૂર્ણ કર્મથી મુક્ત છે. (૨) સંસારી-જે કર્મથી બંધાયેલો છે. કર્મથી બદ્ધ જીવો આ સંસારમાં વિવિધ ગતિ યોનિમાં વારંવાર જન્મ-મરણ કરીને દુઃખ પામે છે. કોઈ પણ શુભ કર્મનો ઉદય થાય તો તે દેવલોકમાં દેવપણે અવતરે છે. કોઈપણ અશુભ * કર્મોના ઉદયથી નરક-તિર્યંચાદિમાં પણ જન્મ લે છે. જ્યાં સુધી તે કર્મના સ્વરૂપને સમજતો નથી, અને તેમાંથી મુક્ત થવા પુરુષાર્થ કરતો નથી, ત્યાં સુધી તે સંસારમાં પરિભ્રમણ કર્યા કરે છે. પોતાના કર્મથી જ તે સુખી-દુઃખી બને છે. આ રીતે કર્મનો કર્તા અને ભોક્તા જીવ સ્વયં છે. જૈનદર્શન કર્મપ્રધાન છે અને કર્મની સર્વોપરી સત્તામાં માને છે. એનું સ્વરૂપ આગમોમાં યથાર્થ જોવા મળે છે. એમાંના કેટલાંક આગમાંથી આવતું કર્મનું સ્વરૂપ અહીં આલેખ્યું છે.
જૈન આગમ સાહિત્યમાં પવિત્ર માનવામાં આવેલા અને શ્રી મહાવીર પ્રભુની અંતિમ દેશના રૂપ શ્રી ઉત્તરાધ્યયનસૂત્રના ૩૩મા કર્મપ્રકૃતિ નામના અધ્યયનમાં ૮ કર્મોની મીમાંસા કરવામાં આવી છે. अट्ठ कमाई वोच्छामि, आणुपुव्विं जाक्कम्मं । નહિં વઢે મયં નીવે, સંસારો પૂરિતમ્ ।। o || नाणस्सावरणिज्जं, दंसणावरण तहा ।
वेणज्जं तहा मोहिं, आउकम्मं तहेव य ।। २ ।। नाणकम्मं च गोअं च अन्तराय तहेव य ।
નવમેયાર્ મ્માડું, અદ્રેવ ય સમાસઓ ।। રૂ।।
(
ઉપ૨ આપવામાં આવેલા શ્લોકોમાં પ્રથમ જ ૮ કર્મોનો નામોલ્લેખપૂર્વક નિર્દેશ કરવામાં આવ્યો છે. ‘અવું મ્માર્ં વોન્છામિ, આખુ પલ્લુિં અહીંમાં' આ પ્રથમ પંક્તિમાં જ કહેવામાં આવ્યું છે કે આઠ કર્મોને-જેમ આનુપૂર્વી ક્રમ છે એમ કહું છું એવું કહીને આઠે ય કર્મોના નામ આગળ બે શ્લોકોમાં ગણાવ્યા છે. જેનો ક્રમ આ પ્રમાણે છે. (૧) જ્ઞાનાવરણીય કર્મ, (૨) દર્શનાવરણીય કર્મ, (૩) વૈદનીય કર્મ, (૪) મોહનીય કર્મ, (૫) આયુષ્ય કર્મ, (૬) નામ કર્મ, (૭) ગોત્ર કર્મ, (૮) અંતરાય કર્યું. આ રીતે આર્ટય કર્મોના નામ જણાવ્યા છે અને એમનો ક્રમ આ રીતે રાખવામાં આવ્યો છે. પ્રાયઃ અન્ય પણ નાના મોટા શાસ્ત્રોમાં અને ગ્રંથોમાં આ જ ક્રમ રાખવામાં આવ્યો છે. ઉદાહરણ તરીકે 'પ્રશમતિ' પ્રકરણ ગ્રંથ, કર્મગ્રંથ, નવતત્ત્વ પ્રક૨ણ અને ‘તત્ત્વાર્થ ધિંગમ સૂત્ર'માં આ જ ક્રમ રાખવામાં આવ્યો છે. તથા આ પ્રકારના ક્રમના આધારે શ્રી વીર છે-વિજયજી મહારાજે ચોસઠ પ્રકારી પૂજા પણ બનાવી છે.
જૈનાગમમાં ‘ઉત્તરાધ્યન' સૂત્રમાં ત્રણ વાત કર્મને સ્પષ્ટ સમજાવનારી છે.
(૧) અન્નત્ય દેૐ નિયયમ્સ વધો । –જીવના પોતાના જ પરિણામથી કર્મ બંધાય છે.
(૨) ત્તારમેવ અનુનાફ માં ।-કર્મ કર્તાને જ અનુસરે છે. (૩) ડાળ જમ્માળ ન મોસ્તુ અસ્થિ । -કરેલા કર્મ ભોગવ્યા વિના જીવનો તેનાથી છૂટકારો થતો નથી.
કર્મનો કર્તા અને ભોકતા જે રીતે જીવે છે તેમ કર્મનો સંહતાં
(નાશ ક૨ના૨) પણ જીવ જ છે. માટે કર્મથી મુક્ત થવા માટે મુમુક્ષુએ કર્મ પ્રકૃતિઓને, અને કેવી રીતે કર્મનું બંધન થાય છે તેના સ્વરૂપને જાણવું જરૂરી છે.
કર્મવાદ કર્મવાદ - કર્મવાદ કર્મવાદ !
કર્મના અચળ કાયદાથી પુનર્જન્મનો સ્વીકાર, જડ, માયા કે કર્મથી સંડોવાયેલું ચૈતન્ય જે જે જાતની ક્રિયા કરે છે તેનું ફળ તેને પોતાને જ ભોગવવું પડે છે.
કર્મનો કાયદો જ એવી છે કે જ્યાં સુધી બીજ બળી ન જાય ત્યાં સુધી શુભ કે અશુભરૂપે પરંપરાગત પરિણમન થતું રહેવાનું. અને જ્યાં સુધી કર્મથી સંબંધ રહે ત્યાં સુધી તે જીવાત્માના ભિન્ન ભિન્ન સ્થાને યોજાવાનાં નિમિત્ત બનવાના અને પુનરાગમન થતું જ હેવાનું.
કર્મ એ આખા જગતનો અચળ કાયદો છે. આ કાયદાને વશ આખું જગત પ્રવર્તી રહ્યું છે. આ કાયદો જુગજુગ જૂનો છે. તેમાં કર્મવાદ - કર્મવાદ ૬ કર્મવાદ ૬ કર્મવાદ ૬ કર્મવાદ મૈં કર્મવાદ ૬ કર્મવાદ મૈં કર્મવાદ
(ઉત્તરા. અ. - રૂ રૂ - હ્તો ?-રૂ)
કર્મવાદ – કર્મવાદ ફ્ક્ત કર્મવાદ મૈં કર્મવાદ ૬ કર્મવાદ ૬ કર્મવાદ ફ્ક્ત કર્મવાદ ફ્ક્ત કર્મવાદ ૬ કર્મવાદઃ
કર્મવાદ કર્મવાદ