Prabuddha Jivan 2014 08 Karmvad Jain Darshan ane Anya Darshan

Author(s): Dhanvant Shah
Publisher: Mumbai Jain Yuvak Sangh

Page 55

કર્મવાદ | કર્મવાદ ક કર્મવાદ કર્મવાદી ઑગસ્ટ ૨૦૧૪ - પ્રબુદ્ધ જીવન કે કર્મવાદ વિશેષાંક ૯ પૃષ્ઠ ૫૫
વાદ ક્વ કર્મવાદ કર્મવાદ કર્મવાદ 5
ગુણસ્થાનક અને કર્મ
Hડૉ. કેતકી યોગેશ શાહ
કર્મવાદ 5 કર્મવાદ 4 કર્મવાદ કર્મવાદ ક કર્મવાદ ક કર્મવાદ 4 કર્મવાદ ક કર્મવાદ 4 કર્મવાદ 4 કર્મવાદ 4 કર્મવાદ કર્મવાદ 4 કર્મવાદ 4 કર્મવાદ 4 કર્મવાદ 4 કર્મવાદ કર્મવાદ 4 કર્મવાદ 4 કર્મવાદ કર્મવાદ
[ડૉ. કેતકીબહેને મુંબઈ યુનિવર્સિટીમાંથી ‘ગુણસ્થાનક' જેવા ગહન વિષય ઉપર પીએચ.ડી. પદવી પ્રાપ્ત કરેલ છે. તેઓ કવયિત્રી તથા સંગીતજ્ઞ છે. તેઓ જૈન તત્ત્વજ્ઞાનના ઊંડા અભ્યાસી છે.]
જગતમાં દેખાતી વિષમતા અને વિચિત્રતાનું કારણ કર્મ છે. Spiritual Development એટલે ગુણસ્થાનક. ક્ર એક જ માના બે દીકરા હોવા છતાં એક વિદ્વાન અને એક મૂર્ખ આત્મિક વિકાસક્રમ-ગુણસ્થાનકનો મુખ્ય આધાર કર્યપ્રકૃતિ પર છે ૩ હોય. એક જ સરખી મહેનત કરવા છતાં એક ધનવાન અને એક અવલંબે છે. જીવ જેમ જેમ કર્મપ્રકૃતિનો ક્ષય, ઉપશમ કે ક્ષયોપશમ ક નિર્ધન હોય. આવી વિભિન્નતા અને વિવિધતાનું કારણ દાર્શનિક કરતો જાય તેમ તેમ ક્રમશઃ ગુણસ્થાનકના એક એક પગથિયાં હું જગતમાં પૂર્વકૃત કર્મ છે.
ચઢતો જાય છે. કર્મના બંધનમાંથી છૂટવાની પ્રક્રિયા ગુણસ્થાનકમાં આત્માનું વાસ્તવિક સ્વરૂપ શુદ્ધ જ્ઞાનમય અને પરિપૂર્ણ સુખમય રહેલી છે. ગુણસ્થાનકમાંથી જો કર્મનો છેદ કરવામાં આવે તો કું છે પણ રાગ અને દ્વેષ આદિના કારણે કાશ્મણ વર્ગણાના પુગલો ગુણસ્થાનકમાં શેષ કાંઈ બચતું નથી અને કર્મમાંથી છૂટવા # ક આત્મા સાથે ચોંટી જાય છે, તે કર્મ છે. આ કર્મના કારણે આત્માનું ગુણસ્થાનક સિવાય બીજો કોઈ રસ્તો નથી. હું સ્વરૂપ મલિન બને છે. જેમ કોઈ પ્રકાશિત રત્ન ઉપર ધૂળ છાંટવામાં જ્ઞાન, દર્શન અને ચારિત્ર એ આત્માના સ્વાભાવિક ગુણો છે. તે ગુણો ક આવે ને જો ધૂળનું પ્રમાણ વધુ હોય તો રત્નનો પ્રકાશ ઝાંખો લાગે આવશ્યક કર્મોથી દબાયેલા છે. પહેલે ગુણસ્થાનકે આવરક કર્મો કે શું છે અને જેમ જેમ ધૂળનું પ્રમાણ ઓછું થતું જાય તેમ તેમ રત્ન વધુ વધારે પ્રમાણમાં હોવાથી અશુદ્ધિ વિશેષ હોય છે ત્યારે જ્ઞાનાદિ ? { પ્રકાશિત લાગે છે. તેવી રીતે કર્મનો જથ્થો આત્મા પર વધુ લાગતા ગુણો અલ્પ પ્રમાણમાં પ્રગટ થયેલાં હોય છે અને ઉપર ઉપરના * ૬ આત્મસ્વરૂપની ઝલક ઝાંખી પડે છે અને જેમ જેમ કર્મનો જથ્થો ગુણસ્થાનકે પૂર્વ ગુણસ્થાનકની અપેક્ષાએ શુદ્ધિ વધારે વધારે હોવાથી ? આત્મા પરથી દૂર થતો જાય તેમ તેમ આત્મા વધુ ને વધુ ઊજળો જ્ઞાનાદિ ગુણો વધારે પ્રમાણમાં પ્રગટ થયેલા હોય છે.
આત્માના સમગ્ર વાસ્તવિક સ્વરૂપને પ્રગટ કરવામાં જ્ઞાનાવરણીયાદિ | શ્રી જ્ઞાતાધર્મકથા સૂત્રના અધ્યયન-૬ માં ભગવાન કહે છે કે આઠ કર્મ અવરોધક બને છે. આ આઠ કર્મમાં મોહનીય કર્મ સૌથી * છું માટીના લેપથી ભારે થઈ ગયેલું તુંબડું પાણીના તળિયે બેસી જાય વિશેષ બળવાન છે. જ્યાં સુધી મોહનીય કર્મનું આવરણ સઘન છે કે છે. તે જ તુંબડું માટીના લેપથી મુક્ત થઈ જતાં હળવું થઈને પાણી ત્યાં સુધી આત્માના ઉત્કર્ષ તરફ ગતિ નથી. જેમ જેમ આવરણ દૂર ક ૬ ઉપર તરવા લાગે છે. તેવી જ રીતે આત્મા પર લાગેલાં કર્મોના થાય છે તેમ તેમ જીવની ગતિ શુદ્ધિ તરફ વધતી જાય છે અને રાગ- 3 છે લેપથી ભારે થયેલો આત્મા સંસારરૂપ ભવસાગરમાં ડૂબવા લાગે કેષજનિત મોહ સર્વથા ક્ષીણ થઈ જાય છે ત્યારે આત્મા પૂર્ણ શુદ્ધ %
છે પણ પોતાના પુરુષાર્થથી અને સતત જાગૃતિથી તે કર્મોના લેપથી દશાને પામી જાય છે. * મુક્ત થઈ હળવો બનીને લોકાગ્રે પહોંચી, મોક્ષમાં બિરાજે છે. શ્રી સમવાયાંગ સૂત્રના ૧૪મા સમવાયમાં ચૌદ ગુણસ્થાનક 5 @ કર્મથી લેપાયેલા અશુદ્ધ આત્માને કર્મમુક્ત શુદ્ધ આત્મા બનવા (જીવસ્થાનક) નામ છે તે આ પ્રમાણે છે: કૅ માટે ભિન્ન ભિન્ન અવસ્થાઓમાંથી પસાર થવું પડે છે. જેમ કોઈ (૧) મિથ્યાત્વ ગુણસ્થાનક પણ ચોક્કસ મુકામે જતાં રસ્તામાં સ્ટેશનો આવે છે, જેમ અમુક માળ (૨) સાસ્વાદન સમ્યગ્દષ્ટિ ગુણસ્થાનક
ઉપર પહોંચવા માટે પગથિયાં ચડવા પડે છે તેવી જ રીતે મુક્તિરૂપી (૩) મિશ્ર (સમ્યમિથ્યાદૃષ્ટિ) ગુણસ્થાનક
અચલ સ્થાને પહોંચવા જે અવસ્થાઓમાંથી જીવ પસાર થાય છે તે (૪) અવિરત સમ્યગ્દષ્ટિ ગુણસ્થાનક ૐ સર્વ અવસ્થાઓ જાણવી-સમજવી મુશ્કેલ હોવાથી તીર્થકર ભગવંત (૫) દેશવિરતિ ગુણસ્થાનક છે તથા જૈન ધર્માચાર્યોએ એને સંક્ષેપમાં ૧૪ વિભાગમાં વર્ગીકૃત (૬) પ્રમત્તસંયત ગુણસ્થાનક કૅ કરી ‘ચૌદ ગુણસ્થાનક'ની સંજ્ઞા આપી છે.
(૭) અપ્રમત્તસંયત ગુણસ્થાનક આચાર્ય નેમિચંદ્રદેવ ‘ગોમટસાર'ની ગાથા ૩ અને ૮માં કહે (૮) નિવૃત્તિ બાદર ગુણસ્થાનક છે-મોહ અને યોગના નિમિત્તથી જીવની શ્રદ્ધા અને ચારિત્ર ગુણોની (૯) અનિવૃત્તિ બાદર ગુણસ્થાનક * થવાવાળી તારતમ્યરૂપ અર્થાત્ હીનાધિક અવસ્થાઓને ગુણસ્થાનક (૧૦) સૂક્ષ્મસંપરાય ગુણસ્થાનક રે કહે છે. ટૂંકમાં આત્મવિકાસની ક્રમિક અવસ્થાઓ-Stages of (૧૧) ઉપશાંત મોહનીય ગુણસ્થાનક કર્મવાદ 4 કર્મવાદ કર્મવાદ કર્મવાદ ક્ર કર્મવાદ ક્ર કર્મવાદ ક્ર કર્મવાદ ક્ર કર્મવાદ ક્ર કર્મવાદ ક કર્મવાદ ૬ કર્મવાદ ક કર્મવાદ ક્ર કર્મવાદ કર્મવાદ ક્ર કર્મવાદ કર્મવાદ ક્ર કર્મવાદ
કર્મવાદ 4 કર્મવાદ કે કર્મવાદ 4 કર્મવાદ 4 કર્મવાદ 4 કર્મવાદ કર્મવાદ ન કર્મવાદ | કર્મવાદ 4 કર્મવાદ | કર્મવાદ ક કર્મવાદ | કર્મવાદ કર્મવાદ | કર્મવાદ | કર્મવાદ ૬ કર્મવાદ ર્ક કર્મવાદ ન કર્મવીર કર્મવાદ 4
શું લાગે છે.