________________
: : તરુણ જૈન ; ;
એન્ડ્રુ કાર્નેગીની દ્રવ્ય વ્યવસ્થા.
લેખકઃ- ઝવેરી મુળચ'દ આશારામ વૈરાટી.
જૈન ધર્મ દાનપ્રધાન ધર્માં હાવા છતાં, જૈનધર્માંને માનનાર શ્રીમતેાના જીવનમાંથી, દાનના ઝરણાં સૂકાતાં જાય છે. તેવા પ્રસંગે કાર્ને`ગીનું જીવન જૈન શ્રીમાને પ્રેરણા આપનારૂં નિવડે એ દૃષ્ટિએ આ લેખ લખું છું.
આપણા સમાજમાં જેટલા દાનનો મહિમા ગવાયા છે તેટલે! બીજે સ્થળે ભાગ્યેજ જોવાશે. પરંતુ તે દાનને પ્રવાહ મેટે ભાગે નવાં નવાં મ ંદિરે, સા કાઢવામાં, ઉજમણા કરવામાં અને સાધુઓને પોષવા તરફ જ વહ્યો છે. માનવ સમાજના આર્થિક હતા કે સમાજને ઉપયેગી નૂતન રોોધખેાળા તરફ એ જ્ઞાનના જરાયે ઉપયેાગ થયા નથી. પાશ્ચાત્ય દેશેામાં ધનપતિએ જેમ લક્ષ્મી ઉપાર્જન કરી નણે છે હેમ હેના સમાજના કલ્યાણમાં કઇ રીતે ઉપયોગ કરવા એ પણ સારી રીતે સમજે છે. એન્ડ્રુકાર્નેગીનું જીવન એ એક એવા કુબેરભંડારીનુ જીવન છે કે જેણે જુદે જુદે સ્થળે મળીને પેાતાના જીવનમાં અખજ ઉપરાંત રૂપીયાની સખાવત કરી છે, આવી સખાવત આપણે હારે! વર્ષ પહેલાં થઇ ગયેલા તીર્થંકરાના વાર્ષિક દાનમાં માનીએ છીએ; પણુ આ તે વીસમી સદીના દાનેશ્વરી છે. તેના જીવનમાંથી આપણા ધનપતિએ કોંઇક મા દર્શન કરે એ હેતુથી શ્રી મૂળચ'દભાઇએ આ લેખ લખ્યા છે. અમે વાંચકાને ભલામણ કરીએ છીએ કે તે આ લેખને વાંચે, વિચારે અને મનન કરે.
...તત્રી જુના કારખાનાએ ખરીદી, તેના શેરાના ભાવે ચઢાવી, નિર્દોષ ખરીદદારાને ફસાવતા હતા. એટલે તેણે પોતાના કારખાનાના -શેરા ઉપર કાઈ પણ જાતને નફા લેવાની ના પાડી ! તેના ખરીદનાર મી. મા તે’ તે શેરાની જે કિંમત આપવાની ઇચ્છા જણુાવી હતી; તે હિસાબે કાર્નેગીને દશ કરેાડ ડેાલર વેચાણુની કિંમતના વધારે ઉપજતા હતા, પણ તેણે તે લેવાની ના પાડી ! આમ કરાડાની કમાણી આપતા ધીકતા ધંધાઓ અને કારખાનાની કિંમતના વધારે ઉપજતાં દશ કરાડ ડૉલરને ત્યાગ કરી તેણે પેદા કરેલા દ્રવ્યના લેાકેાપયેગી કામમાં કેવી રીતે સદુપયેાગ કરવા તે તરફ તેણે પોતાની બધી શકિતઓને વહેવા દીધી ! સૌથી પહેલું મજુરોને દાનઃ
·
અને આમ કરતાં સૌથી પહેલું દાન તેણે પોતાના કારખાનાના મજુરા; કે જેઓએ પોતાના ધંધાના સાક્ષ્યમાં સારા હિસ્સા આપ્યા હતા તેમના હિતાર્થે સને ૧૯૦૧ ની તા. ૧૮ મી માર્ચે ‘પાંચ ટકા વ્યાજના ચાલીશ લાખ ડોલરના ખેાન્ડ' તેણે અણુ કર્યા. અને જણાવ્યું કે જે મજુરા અકસ્માતના ભાગ થયા હેય તેમના કુટુંબના સંકટ નિવારણ અર્થે અને વૃદ્ધાવસ્થાના અંગે જેમતે મદદની જરૂર હૈાય તેને મદદ કરવામાં આ કુંડના ઉપયાગ કરવા. એ સિવાય એણે જાહેર કર્યું કે–મજીરા માટે મેં જે લાંબ્રેરી બંધાવી આપી છે તેના નિભાવ અથે તેણે ખીજા દશ લાંખ ડાલરના બેન્ડ અર્પણ કર્યાં. આમ તેણે પોતાના મજુરાના હિતાર્થે સૌથી પહેલી સખાવત પચાસ લાખ ડેાલરની કરી. આ એન્ડ્રૂકાને ગી રીલીફ્ ફ્રેંડ'થી તેમના મજુરાને જે જે લાભ થયા તે માટે મજુરી તરફથી અપાયેલા માનપત્રમાં મજુરા લખે છે કેઃ “જે ધરામાં મજુરાનું ભાવિ અંધકારમય અને નિરાશમય જણાતું હતું ત્યાં આ ક્રૂડની મદદથી ઉદ્વેગ નાબુદ થયાના અને આશા તથા સામર્થ્ય જાગૃત થયાના અમને અંગત અનુભવે થયા છે” વિશેષમાં તે જણાવે છે કે: મજુરાના હિતાર્થે થયેલા અનેકવિધ પ્રયત્નોમાં “એન્ડ્રૂકાને ગી રીલીફ્ ફંડ” પ્રથમ નખરે આવે છે. આમ કાર્નેગીની પ્રથમ સખાવત તરફ મજુરા આભારની લાગણી પ્રદર્શિત કરે છે. આ માનપત્ર લીધા બાદ તે યુપની મુસાફરીએ ગયે। અને ચેડા વખત પછી તે ન્યુયાર્ક આવ્યા ત્યારે સ્ટીમર ઉપર તેને લેવા જુના ભાગીદારે! અને બીજાઓને જોઇ તે ખાલી યે કેઃ મે ભાગીદારા ગુમાવ્યા છે પરંતુ મેં મિત્ર ગુમાવ્યા નથી’. (વધુ માટે જુઓ પાછળ પાને)
મૃત્યુ કયારે આવશે તેની ખબર નહિ હેાવા છતાં; જેએ દ્રવ્યેા પાર્જન કરવાની ગડમથલમાં જ જીંદગીની છેલ્લી ક્ષણા પૂરી કરે છે અને જેમની પાસે પેાતાના કુટુંબના નિર્વાહ માટે જોઇએ તે કરતાં ધણું વધારે દ્રવ્ય હોવા છતાં, જે એથી વધારે ન્યૂ પેદા કરવામાં ખર્ચો કરે છે, અને જેમની પાસે ખવા માટે સોંપાયેલા ટ્રસ્ટના લાખા રૂપીયા હેાવા છતાં જેએ તેના ઉપયેગ કરતા નથી તેવા મનુષ્યાને ‘કાર્ને’ગીની દ્રવ્ય વ્યવસ્થાવાળા આ લેખ કઈક માગ દર્શીન કરાશે. એમ સમજી આ લેખ લખવા પ્રેરાયા છું: ઇ. સ. ૧૮૩૫ના નવેમ્બર માસની ૧૫મી તારીખે સ્ક્રાટલેન્ડના ડન્ક લાઇન" શહેરમાં; ગરીબ પણ પ્રમાણિક વણકર કુટુંબમાં જન્મેલા એન્ડ્રુ કાર્નેગી' ગરીબમાંથી શ્રીમંત કેવી રીતે થયે। અથવા સામાન્ય સ્થિતિમાંથી કાટયાધિપતિ કેમ બન્ય; તે બતાવવાના કે સમજાવવાને આ લેખના હેતુ નથી. પરંતુ તેણે પેદા કરેલા દ્રવ્યની કેવી સુવ્યવસ્થા કરી, કરાડાની કમાણી આપતા ધીકતા ધંધામાંથી તે કેવી રીતે નિવૃત્ત થયા અને વૃદ્ધાવસ્થાના પાછલા ૧૯ વર્ષે તેણે પેદા કરેલું દ્રવ્ય કેવી સુવ્યવસ્થિત રીતે પ્રજાના ચરણે ધર્યું' તે જ સમજાવવાના આ લેખને હેતુ છે, ધીકતા ધંધાઓના ત્યાગ:
કાર્નેગીએ ‘ગીસ્પેલ એક વેલ્થ' નામનું પુસ્તક લખ્યું: ત્યાર પછી દ્રવ્યાપાર્જનની ઉપાધિમાંથી નિવૃત્ત થઇ, એ પુસ્તકમાં પ્રતિપાદન કરેલા સિદ્ધાંતા અનુસાર એણે પેાતાનુ જીવન ખનાવવાને નિશ્ચય કર્યાં. ઇ. સ. ૧૯૦૧ માં જ્યારે કાર્નેગી વધુ પૈસા પેદા ફુરવાનું બંધ કરી, પેદા કરેલા દ્રવ્યની સમાજ હિતાથે' હાપણ ભરેલી હેંચણી કરવાના નિશ્ચય કરે છે તે વખતે તેની વાર્ષિક આવકના આંકડા ચાર કરોડ ડૉલરના થતા હતા; અને એણે રચેલી ચેાજના અનુસાર તેણે પેાતાના ધંધાતી ખીલવણીનું કામ ચાલુ રાખ્યુ હત તે આવતા વર્ષમાં તેની કમાણી સાત કરેાડડાલરની થાત; એમ કાર્નેગી માનતા હતા. કારણ એના કારખાના ખરીદી લેનાર યુનાઇટેડ સ્ટેટ્સ સ્ટીલ કારપેરેશન' કંપનીએ એ વર્ષમાં છ કરાડ ડાલરના નફા કર્યાં હતા. કાર્નેગી જાણતા હતા કે સટારીયાએ
...
જી
...
