________________
૧૦૬
: : તરુણ જૈન : :
એન્ડ્રુ કાર્નેગીની
લેખકઃ- ઝવેરી મુળચંદ આશારામ વૈરાટી.
ગતાંકથી ચાલુ.
પિટ્સબર્ગને દાન.
ઉપર્યા તે શહેરમાં અને પાછળથી તે ઔદ્યોગિક શાળાએ
ત્યારપછી પિસા શહેરની માગણી પણ એક લાયબ્રેરી બાંધી આપવામાં આવી. શહેર માટે ‘સ’ગ્રહસ્થાન’ચિત્રસ 'ગ્રહસ્થાન' અને જુવાન સ્ત્રીઓ માટે ‘માર્ગારેટ મેરીસન સ્કુલ' એ બધી સંસ્થાએના મકાન બંધાવી તેને ઇ. સ. ૧૮૯૫ ના નવેમ્બર માસની ૫ મી તારીખે ખુલ્લાં મૂકયાં, અને એ મકાનો પાછળ કાર્નેગીએ બે કરાડ એ શીલાખ ડાલરના ખર્ચી કર્યાં, કાર્નેગી માનતા કે જે શહેરમાં રહીને હું તવČગર થયે તે શહેર મને આપેલી મીલ્કતને આ નાનકડા ભાગ જ હતા. કાર્નેગી ઈન્સ્ટીટ્યુટ.
ત્યારબાદ ઈ. સ. ૧૯૦૨ના જાન્યુઆરીની ૨૮ મી તારીખે પ્રે॰ રૂઝવેલ્ટની સલાહ મુજબ, ‘કાર્નેગી ઇન્સ્ટીટ્યુટ' સ્થાપવાને પાંચ ટકાના વ્યાજવાળા એક કરાડ ડેાક્ષરના એન્ડ તેણે અર્પણ કર્યા. આ ઈન્સ્ટીટ્યુટના ચેરમેન તરીકે પરદેશખાતાના પ્રધાન મી. જોનહેન્રી ચવાનુ કમુલ કર્યું અને તેની સુવ્યવસ્થાની ખાતરી તેને થતાં બીજા દોઢ કરોડ ડોલર આપી એ બક્ષીસ અતીકરી ઢાલરની કરી આપી. ઈ. સ, ૧૯૦૪ના એપ્રીલની ૨૮ મી તારીખે આ સ ંસ્થાનું કામ શરૂ થયું. આ સંસ્થાને ઉદ્દેશ એવેશ હતા કે શોધખેાળના કાને, નવી શોધો કરનારને, તેમ જ પ્રાપ્ત જ્ઞાનનેા મનુષ્યમાત્રની સ્થિતિ સુધારવાના કામમાં ઉપયેગમાં લેવાના કાર્યને, વિશાળ દૃષ્ટિથી ઉદારતા પૂર્ણાંક ઉત્તેજન આપવું. વિજ્ઞાન, સાહિત્ય અને કળાના પ્રત્યેક પ્રદેશામાં શોધખોળા કરાવવી, અને તેને દરેક રીતની મો આપવી. આ સંસ્થા તરફથી થતા કામકાજોમાં દરિયાના માર્ગો દરિયાઇ સાધનાના સબધની ઘણી ભૂલા સુધરવા પામી છે. અને તેથી કરીને દરિયામાં મુસાફરી કરતી પ્રજા આ સંસ્થાની ઘણી પ્રશંસા કરે છે. આ સંસ્થાની બક્ષીસના દરતાવેજમાં કાને ગીએ એક સૂચના કરી છે કે, આપણા પ્રજાસત્તાક રાજ્ય ઉપર જીની દુનિયાનું જે મેાટુ' ઋણ ચઢેલુ છે તે કંઇક અંશે પણ ફ્રિંટાડી શકાય તા સારૂં. આ તેની સૂચનાઓને અમલ શરૂ થયા અને ધીરે ધીરે દેશ તે ઋણમાંથી મૂકત થયા. હી। કૂંડ.
દ્રવ્ય વ્યવસ્થા.
એક વખતે પિટ્સબર્ગ પાસેની કાલસાની ખાણમાં ગંભીર અકસ્માત થયા. તે સાંભળી બીજા જરૂરી કામમાં રાકાયેલા કાને ગીના માણસ એ અકસ્માતની જગ્યાએ પેાતાના સ્વયંસેવક મિત્રોને લઇ દાડી ગયા અને લેાકાના જાન બચાવવાના કામમાં તે લાગી ગયા. આમ કરતાં તેણે અકસ્માતના ભાગ અંની પેાતાના જાન ગુમાવ્યેા, આ પ્રસંગે કાર્નેગીના હૃદય ઉપર ઉંડી અસર કરી, અને તેણે આવી રીતે પરાપકારનુ` કા` કરતાં જે જે વીરપુરૂષોએ પોતાના જાન ગુમાવ્યા હાય અથવા શારીરિક નુકશાન વેઠયું હોય તેવા વીર પુરૂષોને ઈનામો આપવા, અથવા તેમના કુટુંબેના ભરપેાષણ માટે વ્યવસ્થા કરી આપવા એક હીરાડ” ઇ. સ. ૧૯૦૪ના એપ્રીલની ૧૫ મી તારીખે સ્થાપવામાં આવ્યું. અને કાર્નેગીએ આ હીરાક્ડને પચાસ લાખ ડેલરની બક્ષીસ કરી. આ હીરાક્રુડના લાભ દુનિયાના ઘણા ખરા દેશમાં પહોંચે છે. આ કુંડની પ્રશંસા કરનારા એક
પત્ર ‘જન શહેનશાહ કૈસર' તરથી કાર્નેગીને મળ્યા હતા. અને ‘નામદાર સાતમા એડવર્ડ' પણ આ ક્રૂપની પ્રસંશા કરનારા એક પત્ર તથા તેની યાદગીરી બતાવવા તેમણે પેાતાના એક ફાટા કાને ગીતે માકલી આપ્યા હતા. આ હીરા કે ” હવે તે પેન્સન ફંડનું રૂપ લઇ રહ્યું છે. અને ઘેાડાંજ વર્ષોમાં તે કુંડમાંથી પેન્સન મેળવનારાઓની સંખ્યા ૧૪૩૦ સુધી પહોંચી છે.
આ ક્રૂડના પ્રેસીડેન્ટ તરીકે કાર્નેગીએ પેાતાના જુના મિત્ર કાલી' ટેલરને પ્રસંદ કર્યાં હતા. કારણ એ ઘણા પ્રમાણિક અને નિઃસ્વાર્થ સેવા કરનારા વફાદાર મિત્ર હતા. કાર્નેગીએ આ સિવાય કાર્નેગી રીલીફ ફંડ” અને ‘પિસનગર રેલ્વે રીલીફ ફંડ”ના વહીવટ પણ તેને જ સાંપ્યા હતા. લેધિવ યુનિવર્સિટી અને ચાલી.
કાર્નેગી લખે છે કે ચાલી હમેશા મને બીજાના ભલા માટે કાંઈને કાંઇ કરવાને ઉપદેશ આપતા, પણ તે સામાન્ય સ્થિતિના માણસને પોતાની મહેનત બદલ કઇક મહેનતાણું લેવાને જ્યારે હું આગ્રહ કરતા ત્યારે તે નારાજ થતા. એ લેધિવ યુનિવર્સિટીને ગ્રેજ્યુએટ હતા. અને એ યુનિવર્સિટિના ભલા માટે ખુબ મહેનત કરતા. સ્ત્રી યુનિવર્સિટિને એક મકાનની જરૂર હતી. પણ એ માટે હું કાંઈ ખેલ્યા નહિ. પરંતુ મે એક વખત પ્રેસિડેન્ટ ક્રિન્કરને કાગળ લખ્યા કે, એ યુનિવર્સિટિના મકાનને મારી મરજી મુજબનું નામ આપવાની શરતે મકાન બાંધવા માટે જોઇતાં નાણાં આપવા હું તૈયાર છું. પ્રેસિડેન્ટ ક્રિન્કરે મારી શરત કમુલ રાખી. એટલે મેં એ મકાનનું નામ ટ્રેલર હાલ” પાડવાની શરતે તેને જોતાં નાણાં આપવાનું કબુલ કર્યું'. આ વાતની ચાલી રેલરને જ્યારે ખબર પડી ત્યારે તેણે તે નામ આપવા સામે વાંધા ઉદ્ભવ્યેા. અને મને તેમ ન કરવા માટે ઘણુ સમજાવવા લાગ્યા કે હું એક સામાન્યુ ગ્રેજ્યુએટ છું. આવા જાહેર માનને પાત્ર હું નથી. એની આવી સ્થિતિ જોઇ મને ઘણી ગમ્મત પડી. અને એ જ્યારે ખેલતા અધ થગે। ત્યારે મે જણાશ્યું કે; ટેલર નામ કંઇ બહુ મહત્વનું નથી. તારી વ્હાલી યુનિવર્સિટિ માટે તારે ટેલર નામના ભાગ આપવા જોઇએ. આમ ધણી રીતે સમજાવવા છતાં તે જ્યારે પોતાનું નામ તે સાથે જોડવાને ના કહેવા લાગ્યા ત્યારે મેં છેવટના નિય તરીકે જણાવ્યું કે: આ વાતના નિય તારા જ હાથમાં છે. ગમે તેા ટેલર નામના ભોગ આપ ! અથવા લેધિવના ભાગ આપે ! તારી મરજી પડે તેમ કર. ટેલર નહતા હાલ પણ નહિ. છેવટે મે તેને મહાત્ કર્યાં. અને વ્હાલી યુનિવર્સિટી માટે તેણે પેાતાનું નામ આપવાનું કબુલ કર્યું. અને મેં કહ્યું કે: ભવિષ્યમાં જે મુસાકરા એ હાલ ઉપર નજર નાખશે અને પૂછ્યું કે ટેલર કાણુ છે ? તેને એ હાલ જવાબ આપશે : ટેલર એ લેધિવના વ્હાલા પુત્ર તા. અને જાતભાઇઓની સેવા કરનારા, ઉપદેશ આપનારે ઉપદેશક નહિ પણ તેને અનુરૂપ વન રાખનારા પીસ્તા હતા. ચાલુ.
