________________
:: તરુણ જૈન :
દવ
મારી સમક્ષ આજ એક મુશ્કેલી છે. આ વ્યાખ્યાન માળાના અગાઉના ત્રણ વ્યાખ્યાનામાં મને એક સુગમતા એ હતી કે વ્યાખ્યાનના વિષયાને અં તે હું જાણતા જ હતા, પણ આજના વિષયના અર્થાંની મને ગમ પડતી નથી. કયારનોં હું વિચારી રહ્યો, હ્યુ` કે દેવ અને દ્રવ્યતા સંબધ ો અને એ શબ્દના મ શા હાઇ શકે ? જૈનેાના દેવે તે અ ંતિમ કિરી ધારી રહ્યા છે ને કેડી સરખીય રાખતા નથી એમની પાસે ધન અને સ*પત્તિ હેાવાની કલ્પના કરીને એ દ્રવ્યને દેવદ્રવ્ય કેમ કરી કહી શકાય ? શબ્દ શાસ્ત્ર કે સિદ્ધાંત અનુસાર ભલે દેવદ્રવ્ય ન બનાવી શકાય પણ મનુષ્ય નામના પ્રાણીએ ગમે તે કરી શકે છે એમ હું આ જગતમાં જોઇ રહ્યો છું. એ માનવા એક તરફ દેવને ‘વિતરાગ’ કહી શકે છે અને બીજી તરફ એમના નામે દ્રવ્ય એકત્રીત કરવાની ચિંતાય કરી શકે * ? એથી જ દેવદ્રવ્યને નામે મદિરામાં લાખ્ખો ને કરડેને માલ ભર્યાં પડયા રહે છે. એના સંચાલકો કહ્યા કરે છે કે ‘ભગવાનનું એ દ્રવ્ય હાઇ સમાજ હિતાર્થે ન વાપરી શકાય આ રીતે ‘વિતરાગ' ને શેઠજી બનાવીને આવા લેકા એના મુનિમ ખની ખેશીને મજા કરવા લાગે છે.
આપણે એ ભૂલી બેઠા છીએ કે જે વિતરાગદેવ પેાતાને ખાતર અનાવેલું ભોજન પણ સ્પષઁતા નથી તે વિતરાગદેવ આવડી મોટી સ'પત્તિનું શું કરે ? જે દ્રવ્ય જગતના લાભાથે` અને ગરીાના કલ્યાાથે વપરાઇ શકે તેજ દેવદ્રવ્ય કહી શકાય. ભગવાન જે કયાંયે હાય તે તે મદિશમાં કે મહુતૅ પાસે તે। નથી જ પણ એનુ નિવાસસ્થાન ગરીબેના ઝુ ંપડામાં છે, અને એથી જ જો આપણે દેવદ્રવ્ય એકત્રીત કરવુ' જ હાય ! તે ગરીબેાના લાભાથે જ ખરચાવું જોઇએ.
લાક્ષ્મીક ભાષામાં કહીએ તે વ્યકિતના વપરાસ માટે નહિ પણ સાર્વજનિક ઉપયાગમાં લઇ શકાતું હોય તે જ દેવદ્રવ્ય ગણી શકાય. એના પર કાષ્ટ વ્યક્તિની નહિ પણ સમસ્તની માલિકી હૈ।ઇ શકે. સમાજના ઉપયાગતું ન હેાય એ દેવદ્રવ્ય કાષ્ઠ લાભનું નથી સપત્તીના બે પ્રકાર છે—એક વ્યકિતની, બીજી સમાજની, જે સ`પત્તિ સમાજની હાવા છતાં સમાજના કામમાં નથી આવતી તે કાઇ વ્યકિતના કામમાં આવે છે અને એના દ્વારા જ ચવાઈને લુપ્ત
થાય છે.
ઘણા કહે છે કે દેવદ્રવ્યના સ્પ
પણ ન કરવા જેઈએ. એમ
કહેનારા જ રાજખરાજ દેવદ્રવ્યના ભોગપભોગ કરી રહ્યા છે એ કિકત ભૂલી જવા માગે છે. મોટા મોટા મંદિરે કાને એવા બનાવાય છે ? તે એ મંદિરે જોઇને ચક્ષુ કાના તૃપ્ત થાય છે ? આપણા કે ભગવાનનાં ? જમિનપર જડેલા સુવાળા સંગેમરમર પર ભગવાન ચાલે છે કે આપણે ચાલીએ છીએ ? મંદિરમાં મ્હેકતા ધ્રુપની સૌરમ ભગવાન માટે છે કે આપણા સારૂ ? શી ચીજ એવી મિંદરમાં છે જેને ઉપયેગ આપણે નથી કરતાં ? હા, એમાં મૂકાતા
)
1-4-37
૧૩૯
દ્રવ્ય
મેવા મિઠાઇ આપણે નથી ખાતા, પશુ પૂજારીને કે માળીને તે આપીએ જ છીએ. એ બધું એમને આપવાનું છે એ સમજણ પૂર્વક એમને પગાર આછા આપીને પૈસા બચાવીએ છીએ. આમ પરાક્ષ ઉપયેગ તે! આપણે કરીએ જ છીએ. આપણે નિહ ખાવાને નિર્ણય તા એટલા માટે કર્યો છે કે બિચારા નેકરને ખાદ્ય વસ્તુઓ પર ચેાકી ન કરવી પડે! એવી ચેકી કરવામાં જ એની શકિત ખરચાઇ જાય તે દેવ સેવા એ ક્યારે કરી શકે ? મારા કહેવાની મતલબ એ છે કે મંદિરની તમામ વસ્તુઓને ઉપયોગ આપણે કરીએજ છીએ છતાં એ દેવદ્રવ્ય છે, કારણ કે એના ઉપયાગ સમા જનો કાઇપણ વ્યકિત કરી શકે છે. એના પર કાઇ વ્યક્તિની માલિકી થયી. પહેલાં જે પરભાષા મે બતાવી છે તે પ્રમાણે અને જ દેવદ્રવ્ય ગણી શકાય.
Sargreth
આમ દરરેજ દેવ દ્રવ્ય વાપરતા છતાં મને સમજાતું નથી કે કઈ હિમ્મત પર આ લાકા એમ કહી શકે છે કે ‘દેવદ્રવ્યના ઉપયેગ સામાજીક હિતેામાં નહિ થઇ શકે !” એક તરફ કેળવણી પ્રચારની સંસ્થા પાઇ પાઇ માટે તલસે છે, અજ્ઞાનના અંધકારથી સમાજ ઘેરાયલા છે, અનાથ બાળકા તે વિધવાએ મુંઝાય છે, ગરીખાને ખાવા નથી મળતુ ત્યારે ખીજી તરફ અમારાં મદિશમાં લક્ષ્મીનાં પૂરદમામથી નૃત્ય–ગાન ચાલે છે. કેટલી વિચિત્રતા વિશ્વપ્રેમી કે વિતરાગ દેવની મૂર્તિ પર સેાનાચાંદીના મુગટ ધરાવવા કરતાં વિતરાગદેવની આ કેવી અવગણના છે ? હું એમ કહેવા માંગુ છું ગરીબના ઉપર રોટલાનો ટુકડા ધરવો તે લાખ ગણું ઉત્તમ કાર્યાં છે. આપણે વિવેકનું કેવું દેવાળું કાઢી રહ્યા છીએ-કે જે દેવને શી ચીજની ખપ નથી, જે પરિચહને ત્યાજ્ય માને છે એના મસ્તકને સંપત્તિના એજાથી આપણે ભ્રષ્ટ કરી રહયા છીએ અને ભુખથી જેનુ પેટ પીઠ સાથે ચોંટી રહ્યું છે, જે પેટે પત્થર બાંધી રાત વિતાવે છે, એસતાં જેની કમ્મર લળી પડે છે, ને જેને સાફ વિતરાગ ભગવાને સસ્વ ત્યાગ્યું તે ભૂખ્યાં ભાંડુએને સારૂં આપણે છીએ ? શું આવા પ્રકારના આચરણથી આપણે આપણને વિતરા રોટલાને ટુકડા પણ નથી આપતા તે ધણા દર્શાવી તિરસ્કારીએ ગના સુપુત્ર કહેવડાવવા માગીએ છીએ ? આમ વિતરાગદેવની જે અવગણના આપણે કરી રહયા છીએ એટલી તેા એમના ઉપદેશને નહિ માનનારા પણ નહિ કરતા હાય. સાચી વાત તો એ છે
કે
વિતરાગને ઢાલ બનાવી આપણે હલકા સ્વાર્થની સાધના કરી રહ્યા. છીએ. અને વિતરાગના અનુયાયી કહેવડાવવા છતાં વિતરાગ દેવથી ઘણું દુર છીએ.
એક વાત હુ ઘણા સમયથી વિચારી રહ્યો ... ૐ જૈનેએ માત્ર એકજ આરામાં તિર્થંકરા અનાવવા શરૂ કરીને એક બે નહિ પણ ચેત્રીસ તિર્થંકરા બનાવી દઇને ચોથા આરાના અંતમાં પૂર્ણ વિરામ ક્રમ મુકી દીધું ? એમ કહેવાય છે કે આપણા કરતાં ચેાથા આરાના જીવો બહુજ સમજદાર અને અિકુલ ધર્માત્મા હતા.
