________________
1
૧૭૦
: : તરુણ જૈન : : સવત્સરી પર્વ અંગે
શ્રીયુત પરમાણંદ કુંવરજી કાપડીયાનું નિવેદન.
આજકાલ આગામી સંવત્સરી કયારે કરવી તે સંબંધમાં આગેવાન જૈનાચાર્યાં સાધુઓ અને શ્રાવકા વચ્ચે જે શબ્દ પ્રહારાની સાઠે મારી ચાલી રહી છે એ ભારે ગ્લાનીજનક અને શરમાવનારી છે. આ ચાલી રહેલ ચર્ચાથી હું અને ત્યાં સુધી દૂર રહેવા ઈચ્છતા હતા પણ જ્યારે મને માલમ પડે છે. કે આ ચર્ચામાં આપણી યુવક પ્રવૃત્તિના કાષ્ઠ કોઇ આગેવાને તેમજ કાઇ કાછ યુવક સંધ એક યા બીજી રીતે સામેલ થઇ રહ્યા છે. ત્યારે અત્યારની પરિસ્થિતિ સબંધે મારે એક નિવેદન બહાર પાડવું જોઈએ. એમ આવશ્યક લાગવાથી મારા મૌનનેા ભંગ કરવાની મને ફરજ પડી છે. સ'વત્સરી પર્વ એટલે શુ ?
જૈન સમાજમાં સંવત્સરી એટલે આખા વર્ષોંમાં નકકી થએલે એક એવા દિવસ, કે જ્યારે દરેક જૈન ચાલુ વર્ષ દરમિયાન થએલી પ્રવૃત્તિઓનું આરંભ–સમારંભનું ખારીક નિરીક્ષણ કરે, જૈન ધર્માંની દૃષ્ટિએ યાગ્ય ગણાતા માનસિક, વાચિક, કે કાયિક કૃત્ય વિષે પ્રશ્ચાતાપ ચિંતવે, મારૂં દુષ્કૃત મિથ્યા ચા. એમ શુદ્ધ અંતઃકરણથી ભાવના ભાવે અને પ્રશસ્ત પ્રવૃત્તિ પ્રત્યે ચિત્તને સવિશેષ ઉ-તેજીત કરે. આવી ક્રિયા દરેક જૈન પેાતાને અનુકુલ જણાય એવા કાઈ પણરિક દિવસે કરી શકે છે. પણ સામુદાયિક સરળતા અને સમૃહગત આન્દોલન કેળવાય એ આશયથી ભાદરવા સુદ ૪ તે સંવત્સરીના દિવસ તરીકે પાળવાની પ્રથા જૈન શ્વેતાંમ્બર મૂર્તિપૂજક વિભાગમાં કેટલાક વર્ષોંથી ચાલતી આવી છે. વિરોધ કયાંથી જન્મ્યા ?
આ વર્ષોંનુ પ ́ાગ વિચારતાં ભાદરવા સુદ ૪ તે સંવત્સરી તરીકે પાળવામાં કશો વાંધો વિરાધ કે મતભેદ ઉભે થવા સંભવ
ન હતા, કારણકે તિથિની ક્રાઇપણ વધધટ પષણ દરમિઆન આવતી નથી. પણ કમ નશીખે ભાદરવા સુદ ૫ એ છે અને પાંચમને પ તિથિ ગણવામાં આવે છે. અને પવ તિથિમાં વધઘટ હાય ત્યારે વધારે હોય તેા આગળની તિથિને એવડી કરવી અને પર્વ તિથિને એક રાખવી હાય તે પાછળની તિથિને ક્ષય કરી ને પ તિથિને કાયમ રાખવી એવી જૈન પરપરા છે. આ રીતે ગણતાં આગળની ચેાથ એ કરવી પડે પણ ભાદરવા મહિનાની ચેાથ પણ પ" તિચિ છે, તેથી તે બેવડી થઇ શકે નહિ. આ ધુચમાંથી આ બધા મતભેદ ઉભા થયા છે. અને આ ઇંચના ઉકેલ સુચવવા ભિન્ન ભિન્ન વિકલ્પે ઉભા થયા છે. કાઇ કહે છે કે ખે પાંચમ કાયમ રાખવી, કાઇ એ ચેાથ કરવાનુ કહે છે. કાઇ એ ત્રીજ બનાવવાનુ સૂચવે છે. ચેાથ એ થાય તે પણ પાછી એમ ઇંચ ઉભી થાય છે કે સંવત્સર પહેલી એયને ગણવી કે બીજી ચેાથને ? આમ ભિન્ન ભિન્ન આચાયૅના જુદા જુદા અભિપ્રાય અનુસાર સંવત્સર બુધવાર અથવા ગુરૂવાર ઉપર ગેાઠવાય છે.
મતભેદ માંગ અંગેના નથી.
આ બાબત ઉપર જરા ઉંડાણથી વિચાર કરવામાં આવશે તે જણાશે કે આ મતભેદ પંચાંગને લગતા નથી પણ પંચાગ ઉપર આક્રમણ કરતી જૈન પ્રથાને છે. શુદ્ધ ચેાથ કઈ તે વિષે પણ મતભેદ નથી પણ જૈન પ્રથા મુજબ કયા દિવસને સંવત્સરિના દિવસ તરીકે પાળવા તેના સબંધમાં આ આખા વિવાદ ઉભા થયા છે. જે સમાજમાં અનેક પડિતે હેાય વસ્તુને બારીકીથી નિહાળવાની ટેવ હાય, પ્રથા ઉપર બેજ ભાર આપવામાં આવતા હેાય ત્યાં આટલી બાબત ઉપર મતભેદ પડે એ સ્વાભાવિક છે. પણ આ મતૉદ પ્રમાણ મય્યદાની બહાર જાય અને કદાગ્રહનું સ્વરૂપ પકડે આવી ઝીણી ખામત ઉપર પોતાના અભિપ્રાયને વળગી રહેતાં અને તે તેને લગતા વિવેક ભુલી જવામાં આવે ત્યારે તેમાંથી અનÖ મુજબજ સમાજને અનુસરવાનું કહેતાં તેનાં કેવા પરિણામ આવે પરપરા જન્મે છે. ખેાટી ભ્રમણાઓ
પ્રથમ તે એજ ખોટી ભ્રમણા કેળવવામાં આવી છે કે સાંવત્સપ્રતિક્રમણુને અમુક દિવસ સાથેજ ગાઢ સબંધ છે. તે એટલે સુધી કે તે પેતે માનેલા અમુક દિવસથી એક દિવસ આગળ કે પાછળ એ ક્રિયા કરવામાં આવે તે। આખી ક્રિયા ન્ય જાય અને વર્ષ દરમ્યાન કરેલાં પાપેા વજ્રલેપ થઈ જાય ! જો સાંવત્સરિક પ્રતિક્રમણની ભાવના વિચારવામાં આવે તે તેમાં એક દિવસના આમ કે તેમ ફેરફારથી શું મહત્વનેા તફાવત પડતે હશે તે સમજીજ શકાતુ નથી. આમ પણ ૩૬૦ રાત્રી દિવસનું કહેવાતુ સાંવત્સરિક પ્રતિક્રમણ ખરી રીતે એટલા દિવસનું હાતુ નથી, કારણકે અધિક માસવાળું વર્ષ બાદ કરીએ તેા એક સંવત્સર અને ખીજી સંવત્સરિ લગભગ દિવસને ગાળે! હાય છે. એટલે પાપ આલેચના માટે સાંવત્સરિક પ્રતિક્રણમાં છ દિવસ સુધીની કાળ મર્યાદા વધારે સમાવી શકાય તેમ છે.
વચ્ચે ખરી રીતે ૩૫૪
શું મતભેદ્યાના તાડ કે નિકાલ નથી ?
શું
ખીજાં આવા મતભેદે દાપિ આગ્રહનું સ્વરૂપ પકડે તે પણ તેના કાં તેડ કે નિકાલ આવી શકેજ નહિ. એ આચાર્યાં વચ્ચે
મતભેદ પામ્યા હોય તે। એવા કાઇ ત્રીજા મધ્યસ્થ આચાર્ય મળી કેજ નહિ કે જેની પાસે અને પક્ષની દલીલા રજુ કરવામાં આવે અને જેને નિર્ણય ઉભય પક્ષને માન્ય થઇ શકે ? દુનિયાના અનેક ગંભીર પ્રશ્નના ગુસારની અનેક મુંઝવતી ચેના નિકાલ લવાદીથી આવી શંક છે. પણ જેણે સસાર છેાડયા છે અને રાગદ્વેષ ત્યાગ્યા છે. એવા નિ થ જૈન સાધુની ગાંઠ કાઇ છેડાવી શકતુ નથી. એ વર્તમાન કાળનું પરમ આશ્ચય છે.
