________________
et
: : તરુણ જૈન : :
જૈન સંસ્કૃતિ.
( ગતાંકથી ચાલુ)
ભ॰ મહાવીરના ગૃહસ્થ અને ત્યાગી જીવન સાથે; તેમના સમયના સામાન્ય ગૃહસ્થ અને સામાન્ય સાધુના જીવન સાથે; મધ્યયુગના ગૃહસ્થ અને સાધુજીવન સાથે આપણે આજના ગૃહસ્થ અને ત્યાગી જીવન મુકી જીએસ. જરા સરખાવી જુએ. તેમાં કયાંય મેળ
છે ? છે તે તે કયાં અને કેટલા પ્રમાણમાં છૅ ? નથી તો તે કયાં અને કેટલા પ્રમાણમાં નથી ? મેળ છે તે આત્મિકગુણના વિકાસની બાબતમાં છે કે કેમ ? મેળ નથી તે તેનાં કારણેા શાં છે ? તે સમયના બાહ્ય આડંબરની પ્રવૃત્તિા સાથે મેળ છે ? તે ખાદ્ય આડંબર કેવા અને કેવા પ્રકારના હતા? આજના ગૃહસ્થ અને ત્યાગી જીવનની દિનચર્યા કેવી છે ? તેમાં કાંઈ મેળ છે ? તેવા કાંઇ મેળ ન હેાવાનાં કારણો શાં છે ? મેળ નહાય તે ફેરફાર સ્વીકારવા છષ્ટ છે કે કેમ ? પરિસ્થિતિ અને સંજોગા બદલાતાં તે બાબતમાં મૌન રહી સ્વેચ્છાચાર ચલાવી લેવા કરતાં જરૂરી ફેર ફાર સ્વીકારી લઈ તદનુસાર જીવન પોષણ અને ત્યાગી જીવનની પ્રવૃતિઓ સ્વીકારાય તેા કાંઈક ગુણ વિકાસ થઈ શકે ખરેા ? આજે તા શાસ્ત્રમાં આપેલ ત્યાગી જીવનનાં સ્વરૂપે રજુ કરી પોતે તે પ્રમાણે ચાલતા હોવાના અન્ય અનાજને પાસે દાવા કરી દંભ સેવાય છે. આવે! દંભ ત્યાગી વધુ શકય અને પાળી શકાય તેવા
આચાર વિચાર પર વિચાર કરી તદ્દનુસાર પ્રાચીન શાઓને કર્યાં. મેળ છે તે વિચારી લઇ કાંઇક નવું સર્જન કરવામાં આવ છે ખરે ? આજનાં અમે ગૃહસ્થ તે બધા ગુણવિકાસના વિષય અને તેના સાધનેાથી હાથ ધેાઇ બેસી ગયા છીએ; અમારે તે તેની સાથે જરા પણ લેવા દેવા રહી તેથી. ગુણુ વિકાસને મહત્તા આપનાર ગૃહસ્થ ભોળા, અવિચારી, અવ્યવહારુ, નાલાયક ગણાય છે; જ્યારે ગુણ વિકાસના બદલે ગુણ વિકારને મહત્તા આપનાર ગૃહસ્થ હૅશિયાર, ડાહ્યો, વ્યવહારુ અને સલાહ લેવા લાયક ગણાય છે. આ આપણા સમાજની આજની સ્થિતિનું સ્થૂળ ચિત્ર છે.
ભ॰ મહાવીરના ગૃહસ્થ અને ત્યાગી જીવનમાં સ્વાશ્રય દેખાય છે. ખરા? આત્માની અનત શક્તિમાં શ્રદ્દા તરવરે છે ખરી ? પ્રમાદ દેખાય છે ખરી ? આપણે તેા તેમના ચરિત્રમાં સ્વાશ્રયથી ક ક્ષય કરી સર્વોત્કૃષ્ટ વિકાસ સાધવાની–કેવળ જ્ઞાન પ્રાપ્ત કરવાની કેટલી તમન્ના છે તે તેમજ આત્માની અન ંત શકિત પરની અનત શ્રદ્ધા જીવનમાં છવી ખતાવવાની ભાવના અને પ્રમાદને દૂર ને દૂર રહેતા નિહાળીએ છીએ. આટલું જ બસ નથી પોતાના અર્થે અન્ય જીવતે કલેશ ન થાય તે માટે પણ તે કેટલા અને કુવા જાગૃત છે; ઉપસર્ગ અને પરિષદ્ધ પાતે સમભાવે સહન કરે છે એટલું જ નહિ, પણ તેને આમંત્રણ પણ આપે છે. આમ છતાં ઉપસર્ગ કે પરિષદ્ધ કરનાર પ્રતિ જરા પણુ ક્રોધ નથી, પરંતુ તેના પર ભાવ દયાની તરે છે. આવા પ્રસંગામાં મદદ આપવાની માગણી કરવા છતાં તેવી મદદ-દેવદેવીની, નરનારીની કે અન્ય લેાકગણુની—ધીરતા પૂર્ણાંક નકા
લેખકઃ— ચીમનલાલ ૬, શાહ
વામાં આવે છે. વારતવિકરીતે બધુ સમજવા પ્રયત્ન કરવામાં આવે તેા તેમાંથી એક જ વસ્તુ તરી આવે છે કે આત્માની શક્તિમાં અનંત શ્રદ્ધા તેમના સમગ્ર વિકાસમાં ક્રેટલા અગત્યના ભાગ ભજવે છે અને તે પાતે તે વસ્તુ જીવનમાં કેવી રીતે જીવી ખતાવે છે.
વ
તેમના શ્રાવક અને શ્રાવિકાગણુનુ સ્વરુપ ઉપાસક દશાંગમાં વેલું છે; તેમાંથી પણ તેજ વસ્તુ નીતરી આવે છે. આપણે આ બધુંય સાંભળીએ છીએ, તે પ્રાચીન ભૂતકાળ અને મહાનપુરુષાથી માત્ર રાચીએ છીએ તે વાત સાચી; પરંતુ તે તે મેટામેટા પુરુષ અને આપણે તે સામાન્ય પામર પ્રાણી એમ કહી આપણે આપણા પોતાનેા આત્મિક વિકાસમાં છેદ જ ઉડાવી દઈએ છીએ અને પરિણામ એ આવ્યું છે કે આજે આપણા સમાજમાં આત્માની તે બધામાં વિકાર પેઢ છે અર્થાત્ આપણે હાસ થતા જાય છે. શકિતને વિકાસ થવાને બદલે, અનેક ગુણાના વિકાસ થવાને બદલે
ભ॰ મહાવીર પછીના અસેા વર્ષના ગાળામાં આપણે શું જોઇએ
છીએ, ભ૦ મહાવીરે પોતાના ઉપસ` પરિષદ્ધ દૂર કરવા દેવદેવીની જે મદદ નકારી તે જ દેવદેવીની મદદ મ ંત્ર દ્વારા સધના, તીના આત્મિક ભળમાં અન તશ્રદ્ધાના થતા એટને તે પુરાવા તા છે જ; ઉપસર્ગો દૂર કરવા આપણે લીધાના પૂરાવા આપણે માંધ્યા છે. તેમ છતાં તેટલા પૂરતી શકિતને સદુપયેાગ પણ છે. આવા કિતના સદુપયેગના કારણે તે પ્રભાવના ગણાઈ, હાય તે સંભવિત છે. આમ પ્રભાવનાને ગૌણ બનાવવાને બદલે મુખ્ય બનાવી દીધી, જ્યારે આત્મિક બળમાં અનંત શ્રદ્ધાના યતા એટ ને મુખ્ય અનાવવાના
બદલે ગૌણ બનાવી દીધુ. તેણે જ આપણી આજની સ્થિતિ ઉત્પન્ન કરી છે એમ લાગ્યા વિના રહેતું નથી.
મને તે એમ પણ લાગે છે કે આપણા ઉપરાકત એ કરારને આચ્છાદિત કરી માત્ર આ શબ્દ અને આડંબર પ્રિયતા આપણામાં ઘૂસ્યા હાય.
ભ॰ મહાવીર પછી લગભગ પાંચસે વર્ષે આપણે બીજા તાકકામાં પહેાંચીએ છીએ. આત્મબળ અને દેવદેવીની મદદના અભાવે રાજ્ય મદદ યા રાજ્યમાન્ય વ્યકિતઓની મદદ દ્વારા આપણે જૈન ધર્મની પ્રભાવના સાધવી શરુ કરીએ છીએ. લૌકિક દૃષ્ટિએ આ પ્રસંગેાદ્ભૂત, ઉજ્જવળ અને અહ્લાદ્દજનક જરૂર છે; તે સમયના સંજોગા જોતાં તે પ્રભાવના પણ જરૂર છે, પરંતુ સ્વાશ્રયના ખદલે પરાશ્રય દાખલ થયાને તે સ્વાભાવિક એકરાર છે તે વસ્તુ ગૌણ ન થવી જોઇએ.
આજ પ્રસંગે આપણે સમાજમાં પક્ષભેદ પણ દાખલ કરીએ છીએ. આ પક્ષનેદ સાધુઓના મતભેદના કારણે ઉભા થયા હતા; તેમ છતાં તે જુદા જુદા સ`પ્રદાયરૂપમાં વ્હેંચાયા અને તેને સિંચન કરતાં તેમાં અનેક કટુ અને મધુર ફળ સંપ્રદાયના અનુગામીઓને સહેવાં પડયાં. આ ભૂલ સ્વીકારવામાં ન આવી; પણ ફરી પણ તેવા પ્રસંગેા ઉભા થતાં પણ આપણે તે જ રીતે વર્યાં. આજે પણ આપણે તે જ રીતે વર્તી રહ્યા છીએ તે વિષે કહેવાપણું હાય જ નહિ.
ચાલુ
