________________
સમજવું. દાનકુલકમાં તેથી જ (૧) ધર્મદાન (૨) અર્થદાન અને (૩) કામદાન ભેદનો ઉલ્લેખ કર્યો છે. અન્ય સ્થળોએ દાન ધર્મબુદ્ધિથી, પરિગ્રહ–આસક્તિને ઘટાડવા માટે અપાય છે. જ્યારે બીજી તરફ કર્તવ્યનો ભાર લોકલાજથી પણ ધન આપી હલકો કરાય છે. “ (૧) અભયદાનઃ * સાત પ્રકારના ભયથી ભયભીત થયેલા જીવોને અભય કરવા
(ભયથી મુક્ત-નિર્ભય કરવા) મરણોન્મુખ પ્રાણીને મૃત્યુથી બચાવવા માટે તન, મન, ધન આપવા. (સુખ આપવું) સુપાત્રદાનઃ (૧) ત્યાગી, તપસ્વી, બાળ, ગ્લાન, જ્ઞાની વિગેરે સાધુ-સાધ્વીજી મ.ને આહાર, પાણી, વસ્ત્ર વિ. આપવા. (૨) અજ્ઞાની જીવને જ્ઞાન આપવું, સમ્યગુ જ્ઞાનના સાધનો આપવા, જ્ઞાનની વૃદ્ધિ, સાચવણી, પ્રકાર, પુસ્તકાદિ છપાવવા વિ. પ્રકારે શ્રુતજ્ઞાન-જ્ઞાનીની ભક્તિ કરવી. અનુકંપાદાનઃ દીન, દરિદ્ર, દુઃખી જીવોને દુઃખથી મુક્ત કરવા માટે કરૂણાભાવે
આપવું. (૪) કીર્તિદાન : યશ, પ્રસંશા, કીર્તિ, તકતી પ્રાપ્ત કરવા માટે આપવું. (૫) ઉચિત્તદાન : જરૂરી પ્રસંગે સંસારના વ્યવહાર સાચવવા માટે આપવું.
(આ ઉપરાંત સંગ્રહદાન, ભયદાન, કારુણ્યદાન, લજ્જાદાન, આશાદાન, પ્રત્યુત્તરદાન, કન્યાદાન આદિ સંસારમાં વ્યવહારો સંસારી દાન-ના નામે કરે છે, સંભાળે છે. તેની ચર્ચા અસ્થાને હોવાથી અહીં કરતા નથી.) દાન અને પુણ્ય-પાપ ઃ
દાન-ને આપવાથી કેવા કેવા પુણ્ય-પાપ બંધાય છે. તેનો પણ વિચાર કરી લઈએ. દાન સુપાત્રમાં આપો તો પુણ્યાનુબંધી પુણ્ય બંધાય. દાન - વાત્સલ્યથી આપો તો દયાધર્મને પુષ્ટ કરે. દાન - રાજા, મંત્રીને આપો તો માન-સન્માન અપાવે. દાન - નોકર-ચારકને આપો તો ભક્તિ-સેવાના કાર્યમાં વૃદ્ધિ થાય. . દાન - સગા-સંબંધીઓને આપો તો પ્રેમ-લાગણી ઉપરથી દ્રઢ થાય. દાન - દુર્જનને આપો તો દરેક સ્થળે અનુકુળતા કરી આપે. (સ્વાર્થી મિત્ર બને)
ગમે તે કહો પણ પરિગ્રહમાંથી મુક્તિ અપાવે તે દાન. અર્થાત્ તમારી પાસે જરૂરીયાત કરતાં પરિગ્રહ જે હોય તે ઘટાડી દેવો, ધારેલા (લીધેલા) વ્રતથી પરિગ્રહ વધી જાય તો અન્યના નામે ન કરતાં તેને દાનાદિમાં આપી દેવો ઉત્તમ માર્ગ છે. * ઈહલોક, પરલોક, આદાન, અકસ્માત, આજીવિકા, મરણ, અપયશ - એ સાત ભય. ક પરિગ્રહ – ધન, ધાન્ય, ક્ષેત્ર, વાસ્તુ, રૂપ્ય, સુવર્ણ, કુષ્ઠ, દ્વિપદ, ચતુષ્પદ.
