________________
શ્રી તપધર્મ
ઈચ્છા નિરોધ: તપઃ” તપસા નિરા ચ” તપ કરીએ સમતા રાખી ઘટમાં.”
તપધર્મ-ના ઉપર જ્યારે વિચાર શરૂ થાય છે ત્યારે સર્વપ્રથમ ઈચ્છા - (ખાવા, પીવા, ભોગવવા આદિ)નો અભાવ યા ઈચ્છાને વશ કરી જે કાંઈ કરવામાં આવે તે “તપ” એમ કહી શકાય. તપથી નિર્જરા અને સંવર બંને થાય.
બીજી બાજુ “તપ” કરનારે જીવનમાં સમતા, સહનશીલતા રાખવી પડશે. એના વિના કરેલું તપ નિરર્થક થાય છે. તપનું અજીર્ણ ક્રોધ છે. “ત” એટલે સંસાર સાગરથી તરવું અને “પ” એટલે તરવાની ક્રિયામાં પારંગત-પ્રવિણ થવું. તપ અને તેના પ્રકારો :
“તપ એટલે તપાવવું એવો સામાન્ય અર્થ કરીશું તો તેના મુખ્ય-ર અને અવાંતર-૧ર ભેદોને સમજવા મુશ્કેલી નહિ પડે.
મનુષ્યની પાસે જેમ ચૈતન્ય અવસ્થા છે. તેમ મન, વચન, કાયા પણ છે. એ મનથી સર્વપ્રથમ ઈન્દ્રિયોના સહારે વિચાર કરે છે. સાનુકુળ-પ્રતિકુળ નિર્ણય કરે છે. જ્યારે કરેલા વિચારોને અમલમાં મૂકવા માટે એ પુરુષાર્થ કરે ત્યારે “વચન'નો સાથ લે. વચન એ તમારા આચાર, વિચાર, વર્તન, જીવનનું પ્રતિબિંબ છે. જેવી વાણી તેવું વર્તન.”
જે સમયે મન ને વચનની જોડી જામશે ત્યારે કાયાની માયા ત્યાં કામ કરવા માથું ઉંચકશે. કાયાના સહારે આ જીવ ધાર્યા કરતાં વધુ ઉત્તમ કાર્ય પણ કરે છે અને નિંદનીય પણ કરે છે. જેનો બીજા શબ્દમાં પુણ્ય પણ બાંધે છે ને પાપ પણ બાંધે છે એમ સમજવું.
તપ કરવા માટે સામાન્ય રીતે માનવીએ મનથી નિર્ણય કરવો પડે છે. એ નિર્ણય એટલે પચ્ચક્માણ.•
લીધેલા પચ્ચખાણનું પરિપાલન કરવા માટેની કેટલીક સૂચના. પચ્ચખાણ :
દિવસ દરમિયાન નવકારસીથી માંડી ઉપવાસ સુધીના જુદા જુદા-૧૩ પચ્ચખાણ કરી શકાય છે. તે જ રીતે સૂર્યાસ્ત પછી જુદા જુદા– પચ્ચખાણ કરાય છે. સાંકેતિક પચ્ચખ્ખાણ પણ ૮ પ્રકારના છે. આ પચ્ચખાણના ભોજન સંબંધિ ૧૦ અને ગરમ પાણી સંબંધિ- આગારો પણ છે. ઓછામાં ઓછું ૧ નવકારસીના પચ્ચક્કાણથી ૧૦૦ વર્ષના નરકના દુઃખ ટળે તેટલું ફળ તપ કરનારને પ્રાપ્ત થાય • તપના ૧૨ પ્રકારની અંદર અનશન તપમાં ઈવર અનશનમાં ઉપવાસ આદિ તપ આવી જાય છે.
૧૩૧
