________________
ઉપસંહાર :
ભાવ કે ભાવનાનો સંબંધ આત્મા સાથે છે.
જૈન દર્શનામાં જ્યારે આત્માની (જીવની) પરીક્ષા થતી હોય તેનું નાવ ડગુમગુ થતું હોય, પતનના દ્વાર સુધી એ પહોંચી ગયો હોય ત્યારે તેના માટે બાર પ્રકારની ભાવના જીવને વૈરાગ્યના-અધ્યાત્મના રંગથી રંગવા માટેનું અનુપમ સાધન બની જાય છે. અર્થાત દુઃખ-આપત્તિમાં બાર ભાવનાના ભાવ (દ્રઢ વિચાર) તેને બચાવે છે. સમુદ્રમાં ડૂબતાને નાવ કે લાકડાની ગરજ સારે છે.
બીજી તરફ એજ સંકટમાં જો એ જીવ શુભના બદલે અશુભ લેશ્યાના ચક્કરમાં આવી જાય, ભાવ-પરિણામો પડી જાય તો તેનું પતન થઈ જાય. દુઃખમાંથી બચાવવાના બદલે આર્તધ્યાનના સહારે દુઃખનો વધારો કરે. ટૂંકમાં ૧૨ ભાવના સ્થિર કરે છે ને આર્તધ્યાન અસ્થિર કરે છે.
હવે રહી મૈત્રી આદિ ચાર ભાવનાની વાત. આ ભાવનાઓ ગુણની વૃદ્ધિ કરનારી છે. સર્વ સામાન્ય રીતે સમકિતી આત્માએ આવી ગુણવૃદ્ધિકારક ભાવના રોજ ભાવવી જોઈએ. એથી દ્રષ્ટિ સુધરશે, વિચારો સુધરશે, જીવન સુધરશે.
જેને પ્રગતિ કરવી હોય તેને બીજાનું ભલું કરવું જોઈએ, સારી વ્યક્તિ સાથે મૈત્રી કરવી જોઈએ. દુ:ખીના દુઃખને દૂર કરવા યથાશક્તિ પ્રવૃત્તિ કરવી જોઈએ. છેવટે માધ્યસ્થ ભાવથી જોયા કરવું જોઈએ. અને આ બધું ત્યારે જ થાય જ્યારે જીવન ચાર ભાવનાથી ભાવિત થાય. જે તમારે આવતી કાલે જોઈએ તે આજે બીજાને આપો.
રાગ-દ્વેષની પરિણતિ, જન્મ, જરા-મરણની ચિંતાથી, આધિ-વ્યાધિ-ઉપાધિની જંજાળથી કે તેમાંથી ઉદ્ભવતી પરંપરા-પીડાથી મુક્ત થવા માટે ભાવના ભાવવી આવશ્યક છે. ભાવનાનો સીધો સાદો અર્થ કોઈ દ્રવ્ય, પદાર્થ કે વસ્તુ અંગે વિચારણા કરવી અને વિચારણાને અંતે જ ચોક્કસ શુભ નિર્ણય થાય છે. ફળની પ્રાપ્તિ થાય છે.
સૌ કોઈ ભાવનાના માધ્યમથી ભાવધર્મની સહાયતાથી જીવનમાં-પૂર્ણતા પ્રાપ્ત કરે એજ અભ્યર્થના....
૧૬૧
