________________
પીપળા ઉપરથી જૂના પાનને ખરતા જોઈ નવાં ઉગેલા પાન (કુંપળીયા) મંદ મંદ હસે છે. તે વખતે પડી રહેલું પાન એટલું જ કહે છે, કે આવતા વર્ષે તારી પણ આજ દશા થવાની છે. આ જ રીતે ભાવ ૧૨ ભાવનાના સહારે સંસારના રંગરાગમાં કે ક્ષણિક સુખમાં માનવીને ભાન ભૂલી ન જવા ચેતવે છે.
આ સંસારમાં આરોગ્ય અનિત્ય છે. યૌવન પણ અનિત્ય છે. સંપત્તિ અને જીવન પણ અનિત્ય છે. તો હે પ્રાણી ! તને કામભોગમાં આનંદ કેવી રીતે આવશે ? અને એ દીર્ઘ સમય કેવી રીતે ટકશે ? આ રીતે જીવની માન્યતા ભૂલ ભરેલી છે, એ વાત ભાવ બતાડશે માટે જીવનનો સાચો મિત્ર શુદ્ધ ભાવધર્મ છે. ચાર પ્રશ્ન :
આ સંસારમાં (૧) બંધાયેલ કોણ છે? (૨) કોણ મુક્ત છે? (૩) સ્વદેહે નરકવાસી કોણ થાય ? અને (૪) સ્વર્ગવાસી કોણ થાય ? ચિંતકના ચાર પ્રશ્ન ઘણું સમજવા તક આપે છે.
આ સંસારમાં (૧) વિષયી-રાગ-દ્વેષનો અનુરાગી આત્મા બાહ્યરીતે મુક્ત પણ જ્ઞાનીની દ્રષ્ટિએ બંધાયેલ છે. (૨) એજ રીતે જે આત્માએ રાગ-દ્વેષ-વિષય-કષાયો ત્યજ્યા છે, ઘટાડ્યા છે, સર્વવિરતિનો રાગી છે, તે સંસારી નહિ પણ સંન્યાસી છે. બંધાયેલો નહિ પણ મુક્ત છે. (૩) આ દેહ દમન માટે છે. આંખ મીંચી પાપ કરવા માટે નથી. યાદ રાખો વર્તમાન ભવમાં જે નરક જેવા દુઃખ ભોગવે છે, એની પરલોકમાં પણ એજ દશા થશે. માટે (૪) તૃષ્ણા-ઈચ્છા-આકાંક્ષા-અભિલાષા વિગેરેને નબળા પાડો, ત્યજી દો, ક્ષય કરો તો સ્વર્ગ જ નહિ મોક્ષ પણ હાથમાં છે. ટૂંકમાં ભાવની ઉપર જ માનવીનું આ કલ્પના ચિત્ર આકાર-રૂપ લઈ શકે તેમ છે. * ડૉક્ટરો ઘેનનું ઈજેક્શન આપ્યા પછી જ ઓપરેશન કરે છે. ત્યારે દર્દીને દુઃખ થતું નથી. કારણ ચામડી શૂન્ય થઈ છે. તેમ ધર્મને સાંભળ્યા પછી શ્રદ્ધાથી માનો, ભાવથી સ્વીકારો તો પુરુષાર્થ દ્વારા કરેલો ઘર્મ સફળતા આપશે. પરીક્ષા કરનાર પરીક્ષક તે વિષયના જ્ઞાની હોય. તેમ દાન, શીલ, તપ, ભાવ ધર્મના જ્યાં સુધી જ્ઞાતા ન હોઈએ ત્યાં સુધી “શ્રદ્ધા'થી જ બધું કરવું પડે. શ્રદ્ધા જ ભાવની વૃદ્ધિ કરે અને ભાવ જ ભવોભવના ફેરા ઘટાડે.
ભગવાન ઋષભદેવનો દેવતાઓએ રાજ્યાભિષેક કર્યો. ત્યાર પછી પ્રજાજનો (યુગલિકો) પર્ણમાં જળ લઈ રાજ્યાભિષેક કરવા આવ્યા. હવે શું થાય? ઈન્દ્ર રસ્તો કાઢ્યો. ભાવથી જમણા અંગુઠે અભિષેક કરો.• વિનિત પ્રજાએ એ વાત સ્વીકારી, ભાવથી પોતાનું કર્તવ્ય પૂર્ણ કર્યું. તેથી ઈન્દ્ર “વિનિતા” નગરીની સ્થાપના કરી. આ છે “ભાવ'ની પ્રાચીન પરંપરા.
• આજે પણ દેરાસરમાં ભગવાનનો અભિષેક થયા પછી ભાવને જાળવવા ટૂંકમાં જમણા અંગુઠે અભિષેક
કરાય છે.
૧૬૮
