________________
છે. સમ્યજ્ઞાન જ આત્માને પ્રાયચ્છિત-વિનયાદિ કરવા માટે તૈયાર કરે. મન માનતું ન હોય તો મનને સમજાવે. ગમે તે રીતે હળુકર્મી થવા એ પુરુષાર્થ કરે. વૈરાગ્ય ત્યારે જ શક્ય છે જ્યારે સભ્યજ્ઞાન હોય.
બ્રાહ્મી અને સુંદરી ભ. ઋષભદેવની પુત્રી હતી. પૂર્વના પીઠ અને મહાપીઠના ભવમાં અન્ય ૪(૬) મિત્રોની સાથે તેને તપ જરૂર કર્યો પણ તપથી જલ્દી કર્મરહિત થવા થોડો ‘માયા’નો સહારો લીધો. ચાલુ તપ ઉપરાંત ખોટા નિમિત્તો બતાડી વધુ તપ કર્યો. પણ એ તપ માયા સહિતનો હોવાથી સ્ત્રી અવતાર લેવો પડ્યો માટે તપ-શલ્યરહિત કરો.
–
ઈતિહાસ જેની સાક્ષી પૂરે છે, કે જે દ્વારિકા નગરી ૧૨ વર્ષ સુધી પ્રયત્ન કરવા છતાં ન બળી તે એક દિવસ અંતે બળી. કારણ અખંડ આયંબિલ તપ તે દિવસે ન થયું! કૃષ્ણવાસુદેવે શંખેશ્વર પાર્શ્વનાથ ભગવાનની પ્રતિમા અને કુમારપાળ રાજાએ તાડવૃક્ષ વનમાંથી તાડપત્ર પ્રાપ્ત કરવા અક્રમ તપ કરેલ. વાર્ષિક સામુદાયિક પાપના પ્રાયશ્ચિત માટે પણ પર્યુષણામાં તેથી અક્રમ કરવાનું વિધાન છે. આ બધો તપનો જ મહિમા છે.
ભાવ :
ભાવ એ મોક્ષપ્રાપ્તિનું અનન્ય કારણ છે. દાન, શીલ કે તપ એકલા મોક્ષ સુધી પહોંચી શકતા નથી. તેઓને ભાવનો વ્યક્તિગત સહારો ટેકો લેવો જ પડે છે એજ રીતે ભાવ પણ એકલો કાંઈ કરી શકતો નથી. ભાવ એ જ્ઞાનાત્મક છે. જ્યારે તેણે પણ દાન, શીલ, તપમાંથી કોઈપણ એક-બેની મદદ લેવી પડે છે. તો જ એ (ક્રિયાત્મકના સહારે) મોક્ષ પ્રાપ્ત કરી શકે છે.
ભાવ, જન્મ-મરણ ઘટાડનાર પણ છે અને વધારનાર પણ છે. તેથી કહેવાય જ્ઞાની શ્વાસોશ્વાસમાં કરે કર્મનો નાશ.''
છે, કે
ભાવ, દાનના-૫, શીલના-૯ અને તપના ૧૨ એમ કુલ ૨૬ પ્રકારોમાં પોતાની શક્તિ વાપરે છે. એજ રીતે જ્ઞાનના-૮, દર્શનના-૮, ચારિત્રના-૮, તપના-૧૨ અને વીર્યાચારના ત્રણ, પંચાચારના કુલ ૩૯ પ્રકારો બતાડ્યા છે. એટલે ચારે આચારમાં પોતાની શક્તિ વાપરવી એ વીર્યાચારનું કામ હવે વીર્ય ત્યારે જ પોતાની શક્તિ વાપરે જ્યારે તેનામાં ભાવ જાગ્યા હોય. માટે પાંચ આચારના ૩૯ પ્રકારો સાથે ભાવને ઘણો નજીકનો સંબંધ છે. તેમ સ્વીકારી શકાય.
ભાવનાની સાથે થોડો અનુપેક્ષાનો વિચાર કરીશું તો તે બન્નેમાં સામ્ય દેખાશે. અનુપેક્ષા એટલે ચિંતન અથવા પુનઃ પુનઃ સ્મરણ. હવે જ્યારે ભાવનામાં પણ યોગ્યઅયોગ્ય માટેનું ચિંતન કરવું પડે છે. ફરી ફરી વિચારવું પડે છે પછી જ એ નિર્ણયાત્મક પગલાં ભરે છે. એ પગલાં એટલે પુણ્યની પ્રાપ્તિ યા કર્મથી નિવૃત્તિ.
· માયાશલ્ય, નિયાણશલ્ય, મિથ્યાત્વશલ્ય
એમ ત્રણ પ્રકાર છે. જ્ઞાન ક્રિયાભ્યાં મોક્ષઃ
૧૬૭
