________________
(૬×૨)=૧૨ ભેદ પણ છે. આવા અનેક પ્રકારોની ઉ૫૨ થોડી દ્રષ્ટિ સ્થિર કરીશું તો સ્પષ્ટ સમજાશે કે - આયંબિલ આદિ તપ વીર્યંતરાયાદિના કારણે આ જીવ કરી ન શકે તો તેના સ્થાને એક ઉપવાસ=૨૦૦૦ ગાથાનો સ્વાધ્યાય યા ૨૦ બાંધી માળા ગણીને પણ એ પોતાનો આલોચનાદિનો તપ (પક્ષી, ચોમાસી, સંવત્સરી) પૂર્ણ કરી શકે છે.
બીજી વાત એ કે - એક નવકારસી તપની સામે જેમ-૧૦૦ વર્ષના નરકગતિનો બંધ ઓછો થાય અથવા એ દુ:ખ હળવા થાય તેમ આ આત્મા માત્ર એક નવકાર મંત્રનું સ્મરણ જાપ શુદ્ધ રીતે જો કરે તો તેના ૫૦૦ સાગરોપમના પાપ નાશ થાય અથવા ૧૬,૬૩,૨૬૭ પલ્યા.નું દેવગતિનું આયુ બાંધે. ૩૨ દોષરહિત માત્ર ૧ સામાયિક ધર્મધ્યાનાદિ તપ સહિત શુદ્ધ કરે તો - ૯૨ ક્રોડ ૫૯ લાખ ૨૫ હજાર ૯૨૫ પલ્યોપમનું દેવગતિનું આયુષ્ય બાંધે. આમ તપ ગમે તે પ્રકારે કરનારને ભાવના અનુસાર પુણ્યનો બંધ પણ થાય છે. સાથોસાથ પાંચ આચારનું જે આરાધક આત્મા જીવનમાં પાલન કરે છે, તેમાં પણ તપાચારનું પાલન થઈ જાય છે. તપ અને સંલેખના :
સંલેખના એટલે અનશન. વર્તમાન કાળમાં આ પ્રવૃત્તિ સંઘયણ બળ, મન બળ આદિની ક્ષતિના કારણે શ્વેતાંબર સમાજમાં થતી નથી. મહાવીર પ્રભુના સમયમાં અને તે પછી પ્રાજ્ઞ પુરુષોની આજ્ઞાથી થતી હતી. તેથી તેના વિચારો અહીં બતાડ્યા છે.
સંલેખના એટલે દેહ ઉપરની મમતા ત્યજી, કષાયોને પાતળા કરવા (વૃદ્ધાવસ્થારૂગ્ણાવસ્થા યા પ્રબળ વૈરાગ્ય ભાવનાથી) શક્તિ-સંયોગો જોઈ નિર્મળ ભાવે જીવનના અંત સુધી (ચારે આહારના ત્યાગ રૂપ) આચરણ કરવું. મુખ્યત્વે તેના જે અતિચારો (અપ્રગટ નિયાણારૂપે) છે તે નિવારીને જો વ્યવસ્થિત કરવામાં આવે તો આત્મકલ્યાણ થાય તેમ સમજવું.
સંલેખનાના પાંચ અતિચાર :
(૧) ઈહલોકાશંસા : મરીને આ લોકમાં જ (મનુષ્ય-રાજાદિ રૂપે) ઉત્પન્ન થવા માટેની આકાંક્ષા.
(૨) પરલોકાઃશંસા : (૩) જીવિતાશંસા :
મૃત્યુ પામીને દેવ-ઈન્દ્રાદિ થાઉં, તેવી ઋદ્ધિ પામું. વધારે સમય જીવું. લોકો વિશેષ મારો સત્કાર-સન્માનાદિ કરે તેવી ઈચ્છા.
(૪) મરણાશંસા : સમાજ, ઘરમાં સન્માન-સત્કારાદિનો અભાવ છે માટે જલ્દી મરી જાઉં, તેવી ભાવના.
(૫) કામભોગાશંસાઃ દેવ કે મનુષ્ય ગતિમાં જ્યાં પણ ઉત્પન્ન થાઉં ત્યાં કામ અને વિપુલ ભોગની પ્રાપ્તિ થાય તે માટેની ઈચ્છા.
૧૩૯
