________________
જંબુસ્વામી ૮-૮ કન્યાઓની સાથે લગ્ન કરે છે. લગ્નવિધિની વખતે સહેજ પણ સંસારના રાગને પોષતા નથી. પોતાના વૈરાગ્યના ભાવને ઢીલા પાડતા નથી. બીજે જ દિવસે પોતે એકલા જ નહિં ૫૨૭ આત્મા સંયમના માર્ગે જાય છે. એજ રીતે ગુણસાગર લગ્નની બાહ્ય રીતે વિધિ કરે છે ને અત્યંતર રીતે પોતાનો આત્મા સંસારમાં ડૂબી રહ્યો છે. તેથી દુ:ખ અનુભવે છે. પરિણામે લગ્નની ચોરીમાં કેવળજ્ઞાન પામે છે.
શાસ્ત્રોમાં રાગના ‘પ્રશસ્ત' અને ‘અપ્રશસ્ત' એમ બે પ્રકારો બતાડ્યા છે. કોઈપણ સ્વાર્થ વગર ધર્મકરણી માટે વીતરાગની આજ્ઞા પાલન માટે યા મોક્ષ પ્રાપ્તિ માટે જે ધર્મ કરાય તે ‘પ્રશસ્ત’ અને આ લોક યા બીજા ભવમાં સાંસારિક સુખ મળે તેવા ઉદ્દેશથી કરાય તે ‘અપ્રશસ્ત’. ખરી રીતે ધર્મના જે પ્રશસ્ત-અપ્રશસ્ત પ્રકારો થયા તેમાં પણ ‘ભાવ'ની પ્રધાનતા છે. ભાવના કારણે વિચારોમાં પરિવર્તન આવે અને તેથી ધર્મ - સ્વાર્થની પૂર્તિ માટે કરતા અટકે.
ભાવ એ વ્યક્તિના ઉંડાણમાં રહેલી પરિસ્થિતિ છે. તેની અનુભૂતિ બાહ્યવર્તન ઉપરથી ક્યારેક થઈ શકે છે. શુભ ભાવની દ્રઢતા તમારી શ્રદ્ધાભાવના ઉપર આધાર રાખે છે. કોઈપણ કાવ્ય-પદના રચયિતા કે જ્યોતિષવેતા જ્યારે ભાવિનું કથન કરવા બેસે છે. ત્યારે તેના શબ્દ વર્તમાન નિમિત્ત કરતાં આત્મશક્તિ દ્વારા રજૂ થાય છે. અને એ જ આત્માના અવાજને ‘ભાવ' છે એમ કહીશું તો ખોટું નથી.
આરાધના-ઉપાસનાની સર્વ પ્રવૃત્તિ-ક્રિયાઓ ભાવપ્રધાન છે. ભાવનાનો આધાર મનની વિચારશક્તિ છે. શુભ વિચારોમાં હંમેશાં જો મનને જોડી રાખવામાં આવે તો તેમાં એકાગ્રતા મેળવશો. ક્રમશઃ એ એકાગ્રતા એ ધ્યાન આત્માની અનંત શક્તિની અનુભૂતિ કરાવશે.
ભાવ-સંગતિ :
વીતરાગ પ્રભુની સામે અથવા ભાવના-પ્રતિક્રમણાદિમાં સ્તુતિ, સ્તવન, છંદ, સ્તોત્ર, થોય જેવા પદ્યો ભાવવાહી ગાવામાં આવે છે. તે પદ્યો પ્રાર્થના રૂપે, સ્તવના રૂપે અને અંતરના ઉદ્ગાર રૂપે બોલાય-ગવાય છે. એના રચિયતા કવિઓએ એવી જ શબ્દોની રચના તેમાં કરેલી હોય છે. મુખ્યત્વે ‘ભાવ' જગાડવા, વધારવા, જાળવવા, વિકસાવવા તેવા પદ્યોને તેવા રાગોમાં ગાતી વખતે ઉપયોગ કરવો જોઈએ. મધુર-કર્ણપ્રિય હૃદયની અરજી રૂપે જો પઘો ગાવામાં આવે તો તેથી ઘણા કર્મોનો ક્ષય થાય અને વૈરાગ્યાદિને પુષ્ટિ મળે. આમ સંગિતે પણ ભાવને જાગ્રત કર્યું છે, અપનાવ્યું છે. ભક્તામર સ્તોત્રના રચયિતા પૂ. માનતુંગસૂરિ મહારાજે તેની રચના પૂર્વે અંતરમાં શ્રદ્ધા, ભાવ, સમર્પણને જગાડ્યું. પછી એ શદ શસ્ત્ર થયા ને બેડીઓ તૂટવા લાગી.
૧૫૮
