________________
પાંચ ઈન્દ્રિયોના કાર્યો ભલે જુદા હોય છતાં આઠ કર્મમાં જેમ મોહનીય કર્મ, પાંચ મહાવ્રતોમાં બ્રહ્મચર્ય, ત્રણ ગુપ્તિમાં મનગુપ્તિ રસનેન્દ્રિય (જીભ)ને જીતવી, વશમાં રાખવી ઘણી અઘરી છે. છેલ્લી ક્ષણે નાવ ડુબાડનાર છે. જીવનમાં પહેલેથી જ ૫૦/૬૦ વર્ષ સુધીના આયુષ્યમાં ધર્મ કરનાર આત્મા છેલ્લે અસમાધિ આર્તધ્યાનમાં ફસાઈને પરભવની ગતિ બગાડે છે.
તપ અને તત્ત્વ :
બાહ્ય-અત્યંતર તપનું આરાધન જેમ મોક્ષ અપાવે છે. તેમ નવતત્ત્વમાં જીવાદિ પહેલા ચાર તત્ત્વ પછી જે આશ્રવાદિ ચાર તત્ત્વ છે. તેમાં ચાર શક્તિઓ છૂપાઈ છે. તેમ વિચારીએ તો ખોટું નથી. આશ્રવ-એ કર્મને બોલાવે (આમંત્રે) છે. જ્યાં અવિરતિમય જીવન હોય ત્યાં એજ થાય, જ્યારે સંવર એ આવતાં કર્મને અટકાવે (રોકે) છે. બ્રેક હંમેશાં નુકસાનથી બચાવે છે સંવરનું એ કાર્યક્ષેત્ર છે.
હવે રહી વાત બાદબાકી રૂપે નિર્જરાની. તપ દ્વારા આ આત્મા બાંધેલા કર્મ જે ઉદયમાં હજી આવ્યા નથી તેણે ઉદીરણા કરી આમંત્રે છે. સમભાવે સહી લે છે. તેથી સૃષ્ટ-બદ્ધ-નિધત્ત સુધીના કર્મની નિર્જરા તપથી થઈ સમજવી. છેલ્લે ચોથું જે બંધ છે તે કર્મની વૃદ્ધિ કરાવવા રૂપ છે. છતાં કર્મબંધ બધા એક સરખા થતા નથી એટલે બંધાયેલ કર્મ ક્યારેક તેજ ક્ષણે અથવા થોડા દિવસ-મહિના-વર્ષ કે ભવ પછી પૂર્ણ થાય છે. એક મહત્ત્વની વાત સમજવાની છે, કે - અત્યંતર તપમાં જે ધ્યાન-સ્વાધ્યાય તપ છે તેનો જો ઉપયોગ રોજ ચાલુ હોય તો કર્મબંધ ઘણા પાતળા બંધાય. તેથી કહેવાય છે, કે – “બંધ સમયે ચિત્ત ચેતીએ, ઉદયે શો સંતાપ ?'' તપ અને તપગચ્છ :
-
૧૩મી સદીની વાત. પૂ. આ. શ્રી જગતચંદ્રસૂરિજી મ. તે કાળમાં ઉત્કૃષ્ટ તપસ્વી તરીકે પ્રસિદ્ધિ પામ્યા હતા. મેવાડનો રાજા જેતસિંહ પૂજ્યશ્રીના તપધર્મની વારંવાર સ્તુતિ-અનુમોદના કરતો હતો. એક દિવસ રાજાએ આચાર્યશ્રીને ‘મહાતપા' જેવું બિરૂદ આપ્યું. તે દિવસથી તેઓશ્રીનો શિષ્ય પરિવાર તપાગચ્છના નામથી પ્રસિદ્ધિ પામ્યો.
તપ અને સિદ્ધિ :
તપ એ સિદ્ધિઓને આપનારી શક્તિ છે. તે માટે માંગવાની કે લેવા માટેનો પુરુષાર્થ કરવાની જરૂર નથી. ઉપવાસ. આત્માની નજીકમાં આવીને વસવું-રહેવું તે ઉપવાસ. તપ કેટલું કર્યું તેનો વિચાર ન કરતાં તપ જીવનમાં કેટલું પરિણમ્યું છે ? વિનયાદિ ગુણો કેટલા વિકસ્યા છે તે શોધો-જૂઓ. એટલે સિદ્ધિઓ તમારા ચરણમાં રમશે.
લઘુશાંતિસ્તવના રચયિતા શ્રી માનવદેવસૂરિ મ.ની આચાર્ય પદવીની વિધિ તેઓના ગુરૂ શ્રી પ્રદ્યોતનસૂરિ કરાવી રહ્યા હતા. તે અવસરે પૂ. માનદેવસૂરિના ખભા
૧૩૬
