Maro Sohamano Dharm Sachitra

Author(s): Harishbhadravijay
Publisher: Navjivan Granthmala

Page 154

બાહ્યતપ કરવા માટે જીવે મન અને કાયાને વશમાં રાખવી પડે. તેના ઉપર કંટ્રોલ (ગોપન) હોય તો આવા પ્રકારનું તપ સહેલાઈથી થઈ શકે.
અભ્યતર એટલે વિશેષે કરીને મનના પરિણામ ઉપરથી આ તપ થાય. બીજાને આ તપ કરનાર તપસ્વી છે, તેવો જલ્દી ખ્યાલ પણ ન આવે. તેના અવાંતર ૪૯ ભેદ છે. ક્રમ નામ | ભેદ |
વ્યાખ્યા
ઉદાહરણ | ૧ | પ્રાયશ્ચિત | ૧૦ |પાપનો પશ્ચાતાપ, પ્રાયશ્ચિત લેવું | અઈમુત્તામુનિ વિનય | ૪ |આદર, બહુમાન, નમ્રતા
ગૌતમસ્વામી વૈયાવચ્ચ | ૧૦ સેિવા, સુશ્રુષા, ચાકરી કરવી સુબાહુમુનિ સ્વાધ્યાય | ૫ |અધ્યયન, અભ્યાસ કરવા મનકમુનિસ્યુલિભદ્ર ધ્યાન | ૪ | મનન, ચિંતન, આત્મશોધ
પ્રસન્નચંદ્ર ઉત્સર્ગ | ૧૬ | કષ્ટ સહવા
અનાથીમુનિ છ બાહ્યતામાં અનશન, ઉણોદરી, વૃત્તિસંક્ષેપ, રસત્યાગ એ ચાર સર્વપ્રથમ જો જીવનમાં પ્રવેશે (તપનો અનુરાગ થાય) તો શરીર ઉપરની મમતા ઉતરે. અલ્પનિદ્રા, સમતા, અપ્રમત્તાવસ્થાનો લાભ થાય. અને તે પછી કાયકલેશ ને સંલીનતા એ બન્ને સહેલાઈથી આચરણમાં આવે.
આમ આ છ તપ તત્ત્વત્રયીની પ્રાપ્તિ યા વૃદ્ધિ કરાવે ને પરંપરાએ કર્મની નિર્જરા કરવામાં મદદરૂપ થાય. (ધન્ના અણગારે પાદોપગમન અનશન કરેલ, જ્યારે ચંદ્રાવતંસક રાજાએ આખી રાત ધ્યાન કર્યું.).
આજ રીતે આત્મલક્ષી થવા ભીરૂ આત્મા અત્યંતર-તપમાં પ્રાયચ્છિત ને સર્વપ્રથમ આવકારે. પછી એના કારણે વિનય તપગુણ જીવનમાં પ્રવેશે. પછી વૈયાવચ્ચ કે સ્વાધ્યાયનો રંગ લાગ્યા વિના ન રહે. અને એ રંગ – ધ્યાન શુભધ્યાનમાં આત્માને નિમગ્ન કરે. પછી કાયાની મમતા ત્યજવા હેજ પણ વિલંબ ન થાય. - રસત્યાગ = દૂધ, દહીં, ઘી, તેલ, ગોળ, કડાવિગઈ એ છ વિગઈનો યથાશક્તિ ત્યાગ. મધ, માખણ,
મદિરા અને માંસ એ ૪ મહાવિગઈનો સંપૂર્ણ ત્યાગ. કાયક્લેશ = લોચ વિગેરે કરવા દ્વારા શરીરને કષ્ટ આપવું.
સંલીનતા = ઈન્દ્રિય, કષાય, યોગ અને વિવિક્તચર્યા. • પ્રાયશ્ચિત = આલોચના, પ્રતિક્રમણ, તદુભય, (મિશ્ર) વિવેક, વ્યુત્સર્ગ, તપ, છેદ, મૂલ, પરિહાર,
ઉપસ્થાપના (પારાંજિત). વિનય = જ્ઞાન વિનય, દર્શન વિનય, ચારિત્ર વિનય, ઉપચાર વિનય. વૈયાવચ્ચ = આચાર્ય, ઉપાધ્યાય, તપસ્વી, નવદીક્ષિત, ગ્લાન, ગણ, કુલ, સંઘ, સાધુ, સમનોજ્ઞ. સ્વાધ્યાય = વાચના, પૃચ્છના, પરાવર્તના, અનુપેક્ષા, ધર્મકથા. ધ્યાન = આર્ત, રૌદ્ર, ધર્મ, શુકલ (૪૪૪=૧૬) ઉત્સર્ગ = (કાર્યોત્સર્ગ-કાઉસ્સગ્ગ) અન્નત્યસૂત્રના ૧૨ અને બીજા ૪ = ૧૬ આગાર.
૧૩૩