________________
ચાર ઈચ્છાઓને આધીન જીવ દેખાય છે. (૧) ખાવા-પિવાની ઈચ્છા. (૨) સારુંખરાબ જોવાની ઈચ્છા. (૩) ધન-ધાન્ય, માન-પાન પ્રાપ્ત કરવાની ઈચ્છા. (૪) સંસારીક (સ્ત્રી-પુરુષાદિ સંગ) મકાન, વૈભવ-વિલાસાદિ ભોગવવાની ઈચ્છા.
સર્વપ્રથમ ઈચ્છા એ જ મહાન દુઃખ છે. જીવનની જેમ જેમ ગાડી આગળ વધતી જાય (ઉંમર વધે) તેમ તેમ તૃષ્ણાબાઈને વૃદ્ધાવસ્થાના બદલે જુવાની આવતી જાય. વૃદ્ધાવસ્થામાં હાથ ધ્રુજે તો પણ રથ હાંકવાની, પગ થરથરે છતાં ડુંગરાઓ ચઢવાની, જીભ થોથડાઈ જાય તો પણ કડવાવેણ ઉચ્ચારવાની ટેવ માનવી છોડતો નથી. ખાવામાં, જોવામાં, ભોગવવામાં પોતાની શક્તિને ભૂલી જાય છે. તેથી ઈચ્છાપૂર્તિ ન થવાથી દુઃખી દુઃખી થાય છે માટે જ કામ-ભોગથી મુક્ત થવું જરૂરી છે.
બ્રહ્મચર્યના પાલનમાં જેને અનુરાગ થાય તે સાચો અહિંસાનો ઉપાસક કહેવાય. સંસારની વૃદ્ધિ કરવાની ઈચ્છા-ભાવના તેના જીવનમાં જન્મે જ નહિ. માયા-કપટ કરી જે પાપોનું સેવન થાય છે. થવાનું છે તેનાથી એ દૂર થાય યાવતુ પોતાના આચરેલા-કરેલા ઘર્મ દ્વારા જે કાંઈ સુકૃત્ય-પુણ્ય બંધાયું હોય તેનો નિયાણું કરીને નાશ ન કરે. દુરુપયોગ ન કરે. ક્રમશઃ ધર્માભિમુખ થવા માટે ભાવના ભાવે.
શાસ્ત્રોમાં ઘન-લક્ષ્મીની મૂચ્છ ઉતારી સોનાના દેરાસર બનાવવાનું સહેલું કહ્યું છે. તેનાથી જે પુણ્ય થાય તેના કરતાં જીવનમાં બ્રહ્મચર્યને સ્વીકારનાર-પાળનારને વધુ પુણ્ય બાંધે છે એમ બતાડ્યું છે. મોહનીય કર્મ જે આઠ કર્મમાં રાજાના સ્થાને છે. તેના ઉપર જો વિજય મેળવવો હોય તો “બ્રહ્મચર્ય' ઉત્તમ સાધન છે. તે જ સર્વોત્તમ કોટીની તપશ્ચર્યા પણ છે. શીલ ઉપર કાવ્ય શબ્દની અસર :
શબ્દ માનવી જ્યારે સાંભળે છે ત્યારે તે શબ્દના શ્રવણ પછી તેના પદાર્થઅર્થનું એ ચિત્ન કરે છે. અને તે અનુસાર વિષય ભોગવવામાં અથવા કષાયોથી પ્રત્યુત્તર આપવામાં સાથ લે છે. તેથી શીલવાન વ્યક્તિને મધુર કર્ણપ્રિય શબ્દ શ્રવણથી દૂર રહેવા કહ્યું.
કાવ્ય જગતમાં મુખ્ય બે રસ માનવામાં આવે છે. (જો કે રસ છ છે) બ્રહ્મચારીના મન ઉપર અસર કરનાર શ્રૃંગારરસ છે. શૃંગારરસમાં બનાવેલ સાહિત્ય ગાવામાં જો કોકિલકંઠી સ્ત્રી આવી જાય તો સાંભળનાર પાગલ થઈ જાય છે. માટે એવા વિકારપોષક શબ્દ શ્રવણથી દૂર રહેવું. આહાર અને શીયળ :
માનવીને જીવવા માટે ભોજન લેવું અનિવાર્ય બને છે. માત્ર એ ભોજન રસવંતનિરસ અને કામોત્તેજક દ્રવ્યોનું છે કે કેવું ? તે મહત્વનું છે. * ભર્તુહરિ રાજાએ સર્વપ્રથમ શ્રૃંગારશતક બનાવી સ્ત્રીઓની પ્રસંશા કરી હતી. પણ નિમિત્ત મળતા “વૈરાગ્ય શતક' બનાવી ધન્ય બનેલ.
૧૦૯
