________________
ભગવાન મહાવીર
પદ્ધતિમાં જડી આવે છે. ભારતીય સંસ્કૃતિ અતિપ્રાચીન હોવાને લીધે જીવનનાં જુદાં જુદાં ક્ષેત્રોના અનુભવોમાંથી પસાર થયેલા પ્રયોગો આપણે ત્યાં સાંપડે છે, એમાં આ ગણરાજ્યનો પ્રયોગ પણ છે. ગણરાજ્યમાં વંશપરંપરાથી ચાલ્યો આવતો કોઈ રાજા જ રાજ્ય કરે તેવું નહોતું. તમામ રાજ્યસત્તા નાગરિકોના ‘ગણ’ એટલે કે ‘સંઘ’ના હાથમાં હતી. એ સંઘનો દરેક સભ્ય ‘રાજા’ કહેવાતો. તેઓ સંસ્થાગાર નામના રાજભવનમાં એકઠા થતા અને રાજ્યવહીવટની કે બીજી સામાજિક-ધાર્મિક બાબતો અંગે ચર્ચાઓ તેમ જ નિર્ણયો કરતા. આ લિચ્છવીઓ વસિષ્ઠગોત્રી સૂર્યવંશી ક્ષત્રિયો હતા તથા ઇક્ષ્વાકુના વંશજો ગણાતા. પહેલાં આ લિચ્છવીઓ વિદેહોના નામથી જ ઓળખાતા હતા. ઉપનિષદ કાળમાં વિહરાજ જનકની કીર્તિ ચારેય દિશામાં ફેલાયેલી હતી. ચોમેરથી વિદ્રનો જનકના દરબારમાં જ્ઞાનચર્ચાઓ કરતા. એની કથાઓથી બૃહદારણ્યકોપનિષદનો ત્રીજો ખંડ ભરાયેલો છે. આ જ વિદેહવંશના માતૃકુળમાં ‘મહાવીર’નો જન્મ થયો.
દરેક લિચ્છવીકુમાર જ્યારે પુખ્ત થતો ત્યારે તે પોતાના બાપનું પદ લેતો, અને એક ખાસ તળાવના પાણીથી તેનો અભિષેક કરવામાં આવતો. જુદા જુદા ક્ષેત્રના વહીવટ માટે તેઓ સમિતિઓ રચી દઈ કાર્યવિભાજન કરતા. એક મુખ્ય કારોબારી સભા પણ આઠ કે દશ સભ્યોની રહેતી. આવી ગણસત્તાક પદ્ધતિનાં મૂળ પણ વેદોમાં સાંપડે છે અને એ જોઈ આશ્ચર્યમાં ડૂબી જવાય છે કે આપણા પુરાણપુરુષોએ કેટકેટલું ઊંડું, મૂળગામી અને વળી વ્યાપક ચિંતન કર્યું છે ! ઋગ્વેદ(૧૦-૯૧૬)માં આવે છે કે, જેવી રીતે રાજાઓ સમિતિમાં એકઠા થાય છે, તેવી રીતે વૈદ્યમાં ઔષધિઓ ભેગી થાય છે.'' આ
