________________
કૈવલ્યપ્રાપ્તિ પછીનું પ્રબોધનપર્વ
૪૫
લઈ શકાય નહીં. આ જ મહાવીરની ખૂબી છે. એમના આવા અભિગમને લીધે એમનામાં સર્વસંગ્રહકતા દેખાય છે. મહાવીરને આગ્રહ કરવામાં રસ નથી, સંગ્રહ કરવામાં રસ છે. સંઘરો સ્થૂળ ચીજોનો નહીં, સંગ્રહ સત્યોનો. તારું સત્ય, મારું સત્ય, એનું અનેક સત્યો મળીને પણ, શેષ સત્ય રહી જશે. માટે ખુલ્લા રહેવું. ‘સ્યાત્' એટલે ‘આવું જ છે' એવી એકાન્તિક હઠ નહીં, પરંતુ ‘કદાચ એવું પણ હોય' આવો સમન્વય સાધનાર સિદ્ધાંત.
સત્ય.
મહાવીરના આ સ્યાદ્વાદમાં વિરોધ કે સંઘર્ષ નહીંવત્ થઈ જાય છે. એ સાગરપેટા બની જાય છે, જેમાં પરસ્પર વિરોધી વાતો પણ એકસાથે રહી શકે છે. મહાવીરનો આ વિચાર એ એમની અનન્ય દેણગી છે. અહિંસાનો વિચાર તો ભારતીય પરંપરામાં અગાઉ પણ જોવા મળે છે, પરંતુ મહાવીર સ્વામીની આ વાત અજોડ છે.
૭. કૈવલ્યપ્રાપ્તિ પછીનું પ્રબોધનપર્વ
મહાવીર હવે તીર્થંકર તરીકે ઓળખાવા લાગ્યા છે. જૈન ધર્મ સામાન્ય કૈવલ્યજ્ઞાની અને તીર્થંકર વચ્ચે ભેદ કરે છે. તીર્થંકરને તેમનાં પૂર્વકર્મને બળે કેટલાક ‘અતિશયો' પ્રાપ્ત થાય છે. ‘અતિશય' એટલે ગુણની પરાકાષ્ઠા. આ તેમની પૂર્વની પુણ્યપ્રકૃતિનું ફળ છે. ‘લબ્ધિ' નામે ઓળખાતી સિદ્ધિઓ તો કોઈ પણ પ્રકારના તપ કરનારને મળે છે, જેમાં રોગ મટાડવાની શક્તિ, પાંચ ઇંદ્રિયના વિષય ગમે તે એક ઇન્દ્રિયથી ભોગવવાની શક્તિ, દૂર દૂરનાં સ્થળો સુધી ઝટ જઈ પહોંચવાની શક્તિ,
