________________
૪૪
ભગવાન મહાવીર
લેવાઈ છે. એક રીતે મહાવીર સ્વામીનો જ્ઞાનપ્રાપ્તિ પછીનો આ પહેલો ઉપદેશ છે. સાથોસાથ મૂળભૂત ઉપદેશ પણ છે. સદ્ભાગ્યે આ પ્રથમ ઉપદેશ શબ્દશઃ સંઘરાયેલો આજે પણ હાથવગો છે.
મહાવીર સ્વામી પાર્શ્વનાથની જૈન પરંપરામાં ઊછર્યાં હતા. પાર્શ્વપરંપરા ચતુર્યામી હતી. અહિંસા, સત્ય, અસ્તેય અને અપરિગ્રહ આ ચાર મહાવ્રત એના મુખ્ય સ્થંભ હતા. પોતાની સાધના, આત્મચિંતન તેમ જ અનુભવોને આધારે મહાવીરને જણાયું કે આ મહાવ્રતોમાં સંયમને સ્થાન આપવું પણ જરૂરી છે. એમણે તો ત્યાં સુધી કહ્યું કે ‘સંવમો હનુ ધમ્મો’ સંયમ એ જ ધર્મ છે. આમ, જૈન ધર્મમાં બ્રહ્મચર્યનું મૂલ્ય દાખલ થયું.
-
–
સંયમના મૂલ્ય ઉપરાંત આચાર ધર્મમાં એમણે એક નવા આચારને ઉમેર્યો તે છે પ્રતિક્રમણનો આચાર. સાધનાપથમાં આ પ્રતિક્રમણની પ્રક્રિયા અત્યંત મહત્ત્વની પ્રક્રિયા છે. ભીતરની મૂળભૂત ચેતનામાં સ્થિર થવા માટે બહિગતમાં ફેલાયેલી ચેતનાને ભીતર તરફ વાળવાની પ્રક્રિયા તે છે પ્રતિક્રમણ, આક્રમણ તો આપણે ડગલે ને પગલે કરીએ છીએ, આ મહાવિજ્ઞાની જીવનનો એક નવો આયામ ખોલી આપતાં કહે છે કે ચોમેર ફેલાયેલી ચેતનાનું મોઢું બદલો, એને અંદર વાળો અને ધ્યાનમાં સ્થિર થાઓ.
મહાવીર પાસે આવીને જો કોઈ મહાવીરથી બિલકુલ વિપરીત વાત કરે તોપણ એ કહેતા કે એ પણ સાચો હોઈ શકે. મહાવીરનો ‘જ' વાદ નથી, ‘પણ’ વાદ છે. હું જ સાચો એમ નહીં, પરંતુ હું પણ સાચો હોઈ શકું, તમે પણ સાચા હોઈ શકો. સત્ય વ્યાપક ચીજ છે, એને માનવીની સીમિત દૃષ્ટિમાં બાંધી
