________________
કેવલ્યપ્રાપ્તિ
૩૫ ખાનપાનનું માપ બરાબર સમજતા હતા. રસોમાં કદી લલચાતા નહીં. ભાત, સાથવો અને ખીચડી લૂખા ખાઈ લેતા. આઠ મહિના સુધી તો ત્રણ જ વસ્તુ પર નભાવેલું. મહિના મહિના સુધી પાણી વગર વિતાવતા. પેટ હંમેશાં ઊણું જ રાખતા. કદી દવા લેતા નહીં. પોતાની સાધનામાં એટલા બધા તલ્લીન રહેતા કે કોઈએ કદી એમને બગાસું ખાતા, આંખ ચોળતા કે શરીરને ખંજવાળતા જોયા નહોતા.
કથાકાર એમની તપસ્યાના સ્થળ આંકડા આપતાં જણાવે છે કે આ બાર વર્ષના ગાળા દરમિયાન એમણે છમાસી ઉપવાસ એક વાર, છમાસી ઊણા પાંચ દિવસનો ઉપવાસ એક વાર, ચારમાસી ઉપવાસ નવ, ત્રણમાસી ઉપવાસ બે, અઢી માસી ઉપવાસ બે, બેમાસી ઉપવાસ છે, દોઢમાસી ઉપવાસ બે, માસિક ઉપવાસ બાર, પાક્ષિક ઉપવાસ બોતેર, સર્વતોભદ્ર પ્રતિમા વ્રત દશ દિવસનું એક, મહાભદ્ર પ્રતિમા વ્રત ચાર દિવસનું એક. આઠ ટકના ઉપવાસ બાર; છ ટંકના ઉપવાસ ૨૨૯. ભદ્રા પ્રતિમા વ્રત બે દિવસનું એક વાર. પારણાં ૩૫૦. કુલ બાર વર્ષ, છ માસ અને પંદર દિવસ. આ જોતાં પૂરેપૂરાં બાર વર્ષ સુધી આહારની બાબતમાં તો અડધા-પૂરા ઉપવાસ જેવું જ રહ્યું છે.
મહાવીર સ્વામીના સાધનાપથમાં ઉપવાસનું જેટલું વૈવિધ્ય છે, તેટલું જ વૈવિધ્ય ઉપવાસનાં પારણાં અંગેનું પણ જોવા મળે છે. મુખ્ય તો પોતાને વધુ ને વધુ કષ્ટ કેવી રીતે પડે, ઉપવાસનો છેડો પણ વધુ ને વધુ કેવી રીતે લંબાતો જાય એ હેતુથી પારણાંના પણ જુદા જુદા સંકલ્પો લેવાતા. દશમા ચાતુર્માસ પછીની વિહારયાત્રામાં કૌશાંબીમાં એક વાર મહાવીરે લગભગ અશક્ય એવો એક નિર્ણય કર્યો. કોઈ સતી અને સુંદર
