Book Title: Madhyam vrutti vachuribhyamlankrut Siddhahemshabdanushasan Part 01
Author(s): Kshamabhadrasuri, Ratnajyotvijay
Publisher: Ranjanvijayji Jain Pustakalay

View full book text
Previous | Next

Page 235
________________ 228 कलिकालसर्वज्ञश्रीहेमचन्द्राचार्यविरचिते मध्यमवृत्त्यवचूरिभ्यामलते इत्यत्र दृशिना सम्बद्धस्य नञः सूर्येण सहासामर्थेऽपि गमकत्वात् कोऽर्थः ? वाक्यार्थप्रतिपादकत्वात् समासो भवतीत्यर्थः ‘कर्त्तर्यनभ्यः शव्' (3 / 4 / 71) 'श्रौतिकृवुधिवु०' (4 / 2 / 108) इत्यादिना पश्य आदेशः / 'खित्यनव्यया०' (3 / 2 / 111) इति मोऽन्तः / असूर्यं पश्या राजदारा इत्यस्याग्रे पुनर्न गीयन्ते १अपुनर्गेयाः श्लोकाः / श्राद्धं न २भुङ्क्तेऽश्राद्धभोजी / एवं अलवणभोजी भिक्षुः / कर्णवेष्यकाभ्यां व शोभते अकर्णवेष्टकिकं मुखम् / वत्सेभ्यो न हितो ३अवत्सीयो गोधुक् / वधं नार्हति ४अवध्यो ब्राह्मणः / संतापाय न शक्तो असान्तापिकः सदुपदेशः 'तस्मै योगादेः शक्ते' (6 / 5 / 94) इति सूत्रेण इकण् / कर्णौ वेष्टते 'कर्मणोऽण्' (5 / 1 / 72) कर्णवेष्ट एव कर्णवेष्टकः / अथवा कर्णौ वेष्ट्यते आभ्यां 'नाम्नि पुंसि च' (5 / 3 / 121) / णक. कर्णवेष्टकाभ्यां न शोभते 'शोभमाने' (6 / 4 / 102) इति सूत्रेण इकण् / अत्र असमर्थनसमासोऽपि अस्मिन् विषये भवति अत एव कर्णवेष्टकेन सह नञो सम्बद्धत्वान्नञोऽकारस्य न वृद्धिः / 1 ‘य एच्चातः' (5 / 1 / 28) इति यप्रत्ययः / २'व्रताभीक्ष्ण्ये' (5 / 1 / 157) . इति णिच् / 3 तस्मै हिते' (7 / 1 / 35) इति ईयः / ४'दण्डादेर्यः' (6 / 4 / 178) इत्यनेन यप्रत्ययः // 51 // . पूर्वापराधरोत्तरमभिन्नांशिना // 3 // // 52 // अंश एकदेशः। तद्वानंशी। पूर्वादिशब्दा [सामर्थ्यात्] [पूर्वे पश्चालाः उत्तरे पश्चालाः इतिवत् समुदायवाचिनां शब्दानां अंशेऽपि प्रवृत्तिदर्शनात् सामानाधिकरण्ये सति कर्मधारयेणैव सिद्धम् / ] अंशवाचिनोऽशिना सह समस्यन्ते / चेत् सोंऽशी भिन्नो न प्रतीयते / तत्पुरुषसमासः स्यात् / पूर्वः कायस्य [वाक्यम्] पूर्वकायः / एवमपरकायः अधरकायः उत्तरकायः / पूर्वादिग्रहणं किम् ? दक्षिणः कायस्य / अंशिनेति किम् ? पूर्वो नामेः कायस्य / अभिनेनेति किम् ? पूर्व छात्राणामामन्त्रयस्व / प्रसज्यप्रतिषेध इति किम् ? [पाणी च पादौ च पाणिपादम् ] पूर्वं पाणिपादस्य // 52 // ____ अ० अंशोऽस्यास्तीति अंशी / अभिन्न इत्यत्र नञ् प्रसज्यार्थः / ततः पूर्वं पाणिपादस्प इत्यत्र समाहारस्यैकत्वेपि पाणिः पादः इति भेदः प्रतीयतेऽतो न भवति समासः // 52 // सायाह्नादयः // 3 // 1 // 53 // सायाह्लादयोऽशितत्पुरुषे साधवो भवन्ति / सायमह्नः [वाक्यम्] सायाह्नः / मध्यमह्नः [वाक्यं] मध्याह्नः। मध्यं दिनस्य [वाक्यं] मध्यंदिनम् [निपातनादलुप्] / मध्यं रात्रेः मध्यरात्रः / +बहुवचनमाकृतिगणार्थम् // 53 // अ० सायाह्नः अत्र निपातबलात् मकारलोपोऽहन् इत्यस्य अह्न इत्यादेशः, अथवा 'सर्वांशसङ्ख्याव्ययात्' (7 / 3 / 118) इत्यनेन अहन्शब्दादट्समासान्तः / एवं मध्याह्न इत्यत्रापि / + पूर्वश्चासौ कायश्च पूर्वकायः / सायं च तत् अहश्च सायाह्न इति / तत्पुरुषविधानं तु इह ‘सायाह्नादय' इति सूत्रे, पूर्वसूत्रे 'पूर्वापर०' (3 / 1 / 52) इत्यादौ च, अह्नः सायं कायस्य पूर्वं इति षष्ठीसमासबाधनार्थम् / एषाऽवचूरिः सायाह्रादय इति सूत्रप्रान्ते द्रष्टव्या // 53 // समेंऽशेऽर्धं नवा // 3 // 1 // 54 // अर्द्धमिति समेंऽशे वर्तमानमभिन्नेनांशिना सह समस्यते वा / तत्पुरुषः / अर्द्ध पिप्पल्याः [वाक्यं] अर्द्धपिप्पली / पक्षे पिप्पल्यर्द्धम् / एवमर्द्धपणः पणाई इत्यादि / समेंऽशे इति किम् ? ग्रामार्द्धः / नगसर्द्धः / समेंऽशे वर्तमानोऽर्द्धशब्द आविष्टलिङ्गो नपुंसकः, असमेंऽशे तु पुंल्लिङ्गः / अंशिनेत्येव-पिप्पल्या अर्द्ध चैत्रस्य / अत्र चैत्रेण सह न समासः॥ अर्द्धं च सा पिप्पली चेति कर्मधारयेणैव सिद्धे भेदविवक्षायां पक्षे षष्ठीसमासबाधनार्थं असमांशे च अर्द्धश्वासी ग्रामश्चेति कर्मधारयनिषेधार्थं वचनं कृतम् // 54 //


Page Navigation
1 ... 233 234 235 236 237 238 239 240 241 242 243 244 245 246 247 248 249 250 251 252 253 254 255 256 257 258 259 260 261 262 263 264 265 266 267 268 269 270 271 272 273 274 275 276 277 278 279 280 281 282 283 284 285 286 287 288 289 290 291 292 293 294 295 296 297 298 299 300 301 302 303 304 305 306 307 308 309 310