________________
૧૪
માનતા નથી. આમ હોવાથી કેટલીક બાબતમાં ભ્રમણ ઊભી થાય છે પણ તેને સુધારવાને પૂરી તક મળી શકે છે. આપણે જાણીએ છે કે મથુરાના કંકાલી ટીલાના સ્થાપત્ય શરૂ શરૂમાં બોદ્ધોના નામે ચડી ગયા હતા, કિન્તુ પછીના વિદ્વાનોએ એ ભ્રમણાને ધરમૂળથી સુધારી અને એ દરેક સ્થાપત્યોને જેનેના ભ૦ સુપાર્શ્વનાથના રૂપ અને મંદિ૨ના અવશેષરૂપે હેવાનું જાહેર કર્યું. એક તાજી જ વાત છે, ગુજરાતમાં મહુડી ગામના કેટયાર્કના મંદિર પાસેથી પ્રાચીન જિન મૂર્તિઓ નીકળી, જેને વડેદરાના ડે. હીરાનંદ શાસ્ત્રીએ તે બોદ્ધ તરીકે જાહેર કરી દીધી પરંતુ રોડા દિવસમાં જ તેમને વધુ બેજ કરતાં તે મૂર્તિઓને જેન મૂર્તિ તરીકે સ્થાન મળ્યું છે. આવી રીતે સંશોધનની કળામાં પછીથી પ્રાપ્ત થતા સાધનને આધારે નવું છતાં વાસ્તવિક મૂલ્યાંકન કરવાને પૂરો અવકાશ મળી રહે છે એટલે જ આપણે કહી શકીએ છીએ કે, સંશોધનના પ્રયત્નોનું અંતિમ પરિણામ પણ ભવિષ્યકાળની સામે તે વિવાથી દશામાં જ છે. છતાંય એ પ્રયત્ન ઘણું ઘણું સત્યને સાક્ષાત્કાર કરાવે છે, એ વાત તે કદાપિ ભૂલી ન શકાય એવી નક્કર જ છે.
ક્ષત્રિયકુંડ –હવે આપણે મૂળ વાત ઉપર આવીએ. ભગવાન શ્રી મહાવીરસ્વામી, જે જગતને કલ્યાણ માર્ગ દર્શાવનાર છેલ્લા તીર્થકર છે, તેમને જન્મ, કેવળજ્ઞાન અને મેક્ષ અનુક્રમે ક્ષત્રિયકુંડ, જુવાલુકા અને પાવાપુરીમાં થયાં છે. કહેવું જોઈએ કે, આ ત્રણે સ્થળે ભારતવર્ષનાં મહાન પવિત્ર તીર્થરૂપ છે. આ ત્રણે તીર્થધામે અનુક્રમે લછવાડ પાસે, ગીરડીહ પાસે, અને બિહાર શરીફની પાસે
