________________
ક્ષત્રિયકુંડ મિથિલામાં ગણ રાજ્યની સ્થાપના કરી. સમય જતાં વૈશાલીના લિચ્છવીઓ પણ તેમાં સામેલ થયા. પરિણામે એ ગણશાસકને જજીસંઘ કાયમ થયે અને તેની રાજધાની મિથિલાને બદલે વશાલી બની. વૃજજીસંઘ (વજીસંઘ) ને અર્થ વજસંઘ, સમૂહસંઘ કે લેકશાસન થાય છે. સુરભીપુરમાં ભગવાન મહાવીરસ્વામીને વંદન કરનાર પાંચ રથનૈયકવાળા રાજાએ પણ ગણરાજે હોય એમ સંભવે છે. મગધ અને અંગદેશની દક્ષિણે પણ ગણ રાજ્ય સ્થાપિત થઈ ગયાં હતાં. મિશબંધુએ “કુરુવંશના પ્રાચીન ઇતિહાસમાં જણાવે છે કે, હજારીબાગ જિલ્લે અને માનભૂમિને પ્રદેશ તે સમયે મહલ (મલય) તરીકે પ્રસિદ્ધ હતે. મલ્લોનું પણ ગણરાજ્ય સ્થાપિત થઈ ચૂકયું હતું. ગણુ રાજ્યમાં સભાસદની સમિતિ દ્વારા રાજશાસન ચાલતું હતું. બૌદ્ધોના
એકપણુજાતક ગ્રંથના ઉલેખ પ્રમાણે ગણુસંધના ૭૭૦૭ સભ્ય હતા અને તે દરેક રાજા તરીકે મનાતા હતા, જેના હાથ નીચે ઉપરાજા, સેનાધિપતિ, ભંડારી એમ દરેક જાતના અમલદારે રહેતા હતા. ગણુ રાજાની પાટનગરી વૈશાલી હતી અને ગણરાજાઓને વડો રાજા મહારાજા ચેટક હતે. આ ગણતંત્રમાં પ્રજાની ભાવનાને મહત્તા અપાતી હતી. મહારાજા ચેટકના સમય સુધી ગણતંત્રને ખૂબ જ વિકાસ થયે હતે. મગધરાજ કેણિકે મહારાજા ચેટકને મારી નાખી પ્રજાતંત્ર વાદને ફટકો માર્યો, ત્યારથી લોકશાસનવાદને વિકાસ રૂંધાવા લાગે. અંતે ગુપ્તવંશના રાજવીઓના પતન સાથે આ લોકશાસન વ્યવસ્થાનું પણ પતન થયું.
આ ઈતિહાસથી જાણી શકાય છે કે, તે સમયે વૈશાલી એ
