________________
ક્ષત્રિયકુંડ અંગેની માન્યતાઓ, ક્ષેત્રમેળ, અને બીજી જરૂરી બાબતને વિચાર કર્યો છે. આ ઉપરથી એ ત્રણે સ્થાને ક્ષત્રિયકુંડ બનવાને માટે કેટલાં હકદાર છે, તે નીચે પ્રમાણે તારવી શકાય છે.
૧. લછવાડ પાસેનું ક્ષત્રિયકુંડ તે આર્યદેશમાં છે, વિદેહ દેશમાં નથી. ગંગા અને મોદગિરિ પ્રદેશની દક્ષિણે પહાડી ઘાટી ઉપર છે. તે વશાલીનું ઉપનગર નહીં પણ સ્વતંત્ર રાજધાનીનું શહેર હતું. તેની પાસે જ્ઞાતખંડવન હતું, બહુશાલ ચિત્ય હતું, બ્રાહ્મણકુંડ જેડિયું ગામ હતું, ઊભા પ્રવાહવાળી નદી હતી. તેની પાસે માહણા, કમાર, કે લાગ, મેરા, વસુપટ્ટી ગામ છે, બહાર નદી છે, જળસ્થળ માર્ગ છે. મેરાક પાસે વડ નદી છે. સિદ્ધાર્થ રાજા, ત્રિશલા રાણ, નંદિવર્ધન રાજા, ભ૦ મહાવીર અને જમાલી વગેરે અહીં થયા છે. (માતા ત્રિશલા રાણું વિદેહનાં હતાં અને ભ૦ મહાવીર પોતે વૈશાલીમાં વિશેષ વિચર્યા છે તેથી વિદેહીદત્ત તથા વૈશાલિક પણ કહેવાય છે) ભ૦ મહાવીર અહીં વિચર્યા છે પણ માસુ રહ્યા નથી. અહીંથી પાવાપુરી પાસે પડે છે પણ વેસાડપટ્ટી, ગંડકી નદી અને વાણિજ્ય શ્રામ ઘણાં દ્વાર છે.
૨. નાલંદા પાસેનું કુંડલપુર-તે આર્યદેશમાં છે. ગંગાની દક્ષિણે મગધના રાજ્યમાં હતું. સમતલ ભૂમિમાં છે, અને તેની પાસે બ્રાહ્મણકુંડ, કમર ગામે નથી. પાસે કેલ્લાગ ગામ હતું. પાવાપુરી અહીંથી નજીકમાં છે. વેસાડપટ્ટી, ગંડકી નદી કે વાણિજય ગ્રામ અહીંથી ઘણાં દૂર હતાં-દૂર છે. બીજા
