________________
ક
ક્ષત્રિયકુંડ પણ બહું સુગમતા નહોતી. સંભવ છે કે, આ જ કારણે ભગવાન બ્રાહ્મણકુંડના બહુશાલ ચૈત્યમાં પધારતા હશે તેની પાસે જ બહાર નદી છે, જેને અર્થ ઘણુપાણી એ થાય છે. ઘણું પાણી અને ઘણી વનસ્પતિના કારણે તે ચોમાસા ચોગ્ય ક્ષેત્ર ન હોય અને તેથી ભગવાને ત્યાં મારું ન કર્યું હોય તે તે પણ બનવાજોગ છે.
બીજે ખુલાસે એ જ હોઈ શકે કે, ભારતના ધર્માચાર્યો કે સંત પિતાની જન્મભૂમિમાં જવા આવવાનું બહુ પસંદ કરતા ન હતા અને આવી જાતનું વર્તન તે એક ભારતીય સંસ્કૃતિનું અંગ લેખાતું હતું. ગૌતમબુદ્ધ, સંત કબીર, દયાનંદ સરસ્વતી અને ગાંધી વગેરે અનેકના જીવનમાંથી આપણને આ વસ્તુ બરાબર મળી આવે છે.
ગમે તે હે, કિન્તુ ક્ષત્રિયકુંડ વૈશાલીની પાસે હતું, તેની તરફેણમાં નહીં પણ વિરોધી પુરાવા મળે છે. એટલે “ભગવાને ક્ષત્રિયકુંડમાં વિહાર કર્યો છે કિન્તુ મારુ કર્યું નથી.” આ ઘટનાના આધારે ક્ષત્રિયકુંડ જેવા મોટા શહેરને વૈશાલીની નિકટમાં કલ્પી લેવું એ સપ્રમાણ નથી.
૧૮. ક્ષત્રિયકુંડ અને પાવાપુરી ભ૦ મહાવીર છેલ્લું મારું પાવાપુરી પધાર્યા અને ૭૨ વર્ષની ઉંમરે દિવાળીની રાત્રે ત્યાં જ નિર્વાણ પામ્યા. ભગવાનના મોટા ભાઈ અને ક્ષત્રિયકુંડના રાજા નંદિવર્ધનને આ સમાચાર તરત જ પોંચાડવામાં આવ્યા હતા. તે રાજાએ આ સાંભળી ખાવા-પીવાનું છોડી દીધું અને આજે દિવસ ગમગીનીમાં પસાર કર્યો. બીજે દિવસે એટલે કાર્તિક
