________________
કેટિગ્રામ અને ગંગા નદી.નાદિકાનું બીજું નામ ગાંતિક ગ્રામીણ હતું. વૈશાલીની એક તરફ જળભરી વહેતી ગંડકી નદી, તેને સામે કાંઠે વાણિજ્ય ગ્રામ, તેને ઈશાન ખૂણામાં પાસે પાસે કૃતિપલાશ ચત્ય અને કલાગ સન્નિવેશ, વૈશાલીથી સંભવતઃ વાયવ્યમાં ભેગનગર ઇત્યાદિ.
પ્રાંતિક ગ્રામમાં સ્નાતક્ષત્રિયોની વસ્તી હતી. કેલ્લાગમાં જ્ઞાતક્ષત્રિનાં ઘરો અને ઉપાશ્રય હતા. આ બંને સ્થાનેમાં જ્ઞાત ઉદ્યાન હતું જ નહીં. દૂતિપલાશચત્ય ઉદ્યાન હતું, જેની વચ્ચે ચત્ય પણ હતું.
વૈશાલી અને વાણિજ્ય ગ્રામ પાસે પાસે હતાં, તેનું જેડિયું નામ પણ મળે છે, તે આજ કાલના દિલ્હી-આગરા અને મહુવા-દાઠા વગેરેની જેમ નિકટતા દર્શાવવા માટે જ છે.
વૈશાલી પાસે ઉપર લખ્યાં છે તે સિવાય બીજા કયા ક્યા ગામે હતાં તેની ધ મળતી નથી. ક્ષત્રિયકુંડ કે બ્રાહ્મણકુંડ તેની પાસે હતાં, તેને પણ કઈ ઉલેખ મળતું નથી. આ સ્થિતિમાં વશાલી-કુંડપુર કે વૈશાલી-ક્ષત્રિયકુંડ એવાં જોડિયાં નામ હેવાની આશા તે રખાય જ કેમ?
પ. વૈશાલી અને વેસાડઃ વૈશાલી નાશ પામી છે પણ આજે તેના સ્થાને વેસાડગઢ, જે પટણાની ઉત્તરે ૨૭ માઈલ દૂર છે, તેનાથી નત્યમાં એક સ્તૂપ છે. વાયવ્યમાં બનિયા ગામ અને અશોકને સૂપ છે. વાયવ્યોત્તરમાં કેલવા ગામ છે. ઈશાનમાં વાસુકુંડ ગામ છે અને પૂર્વમાં કામનછાપરાગાછી છે. નિત્યાય
