________________
પુરુષાર્થ અને પ્રારબ્ધ
ભૂમિકા :
આ વિષય સાધકે બરાબર સમજવા જેવો છે, કારણ કે એના વિષેની સાચી સમજણ વર્તમાનમાં કોઈક જ જગ્યાએ જોવામાં આવે છે. લેખન દ્વારા તેને પૂર્ણપણે વ્યક્ત કરી શકાતી નથી, તેથી જ્ઞાનગુરુના સાન્નિધ્યમાં તેનાં સૂક્ષ્મ રહસ્યો સમજવાં. અત્રે સાધકને ઉપયોગી થઈ શકાય તે રીતે સંક્ષેપમાં જણાવેલ છે.
પુરુષાર્થ એટલે ઉદ્યમ દ્વારા ઈષ્ટની સિદ્ધિ કરવી તે, અને પ્રારબ્ધ એટલે નસીબ, નિયતિ અથવા ભાગ્યમાં હોય અને આવી મળે છે. સામાન્ય જીવનમાં અને પરમાર્થ જીવનમાં આ અંગે જુદા જુદા નિયમો લાગુ પડે છે; કારણ કે વ્યવહારજીવનમાં પોતાના નહીં એવા જગતના અન્ય પદાર્થોની પ્રાપ્તિની મુખ્યતા છે અને પરમાર્થજીવનમાં પોતાના જ સાચા સ્વરૂપની ઓળખાણ અને અનુભૂતિ મુખ્ય છે.
જરા સૂક્ષ્મતાથી વિચારીએ તો વર્તમાન જે પ્રારબ્ધરૂપે મળેલ છે, તે પૂર્વના કરેલા પુરુષાર્થનું જ ફળ છે અને આજે જે પુરુષાર્થ કરીએ છીએ તેનાથી જ આવતીકાલનું પ્રારબ્ધ ઘડાય છે. આમ સ્થૂળ દૃષ્ટિએ જોતાં જે ભિન્ન ભિન્ન ભાસે છે તેવાં આ પ્રારબ્ધ અને પુરુષાર્થ ખરેખર તો એકબીજા સાથે ગાઢ રીતે સંકળાયેલાં અને કથંચિત અન્યોન્યાશ્રિત છે. સામાન્ય જીવન :
જીવનના મુખ્ય ચાર પુરુષાર્થ ગણવામાં આવ્યા છે. તેમાં કામ
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
