________________
[].
પ્રમાદ
પ્રમાદ એટલે આળસ એમ તેનો સામાન્ય અર્થ છે. ધર્મપ્રવૃત્તિ કરવાનું મન ન થાય, એમાં ઉત્સાહ ન આવે, એમાં આદરબુદ્ધિ ન ઊપજે અને ઊંઘ તથા કંટાળો આવે એવી જે સાધકની સ્થિતિ છે તે પ્રમાદ છે.આમ, આત્મસાધનામાં અરુચિ અને અજાગૃતિ એ અધ્યાત્મદ્રષ્ટિથી પ્રમાદનાં મુખ્ય લક્ષણ છે.
ઉપર પ્રમાદનું જ સ્વરૂપ વિચારમાં આવ્યું છે તે સામાન્ય દૃષ્ટિથી સમજવું. પ્રમાદ એટલો અગત્યનો વિષય છે કે સાધકે તેનું વિશેષ સ્વરૂપ જાણવું જરૂરી છે, જેથી દરેક પ્રકારે કરીને પ્રમાદનાં તે તે વિશેષ સ્વરૂપોથી પણ નિવર્તી શકાય. પૂર્વાચાર્યોએ પ્રમાદના મુખ્ય પંદર પ્રકાર કહ્યા છે. - પાંચ પ્રકારઃ ત્વચા (ચામડી), જીભ, નાક, આંખ અને કાન એમ પાંચ ઈન્દ્રિયોના વિષયમાં લુબ્ધ થઈ જવું તે પાંચ પ્રકાર.
ચાર પ્રકાર : ક્રોધ, માન, માયા અને લોભ – આ ચાર આત્માના મહાશત્રુરૂપ વિકારોને આધીન થઈ જવું તે ચાર પ્રકાર.
ચાર પ્રકારઃ પાપવાર્તાઓ અર્થાત્ સાધનામાં વિશ્ન ઉપજાવી સાધકને જ્ઞાન-ધ્યાનથી વ્યુત કરે તેવી સ્ત્રી-વિષયક વાતો, ખાવાપીવાની વાતો, રાજકીય ચર્ચાઓ અને દેશ-વિદેશના રીતરિવાજો, લોકો, સ્થળો વગેરેની વાતો એમ ચાર પ્રકારની વિકથાઓ.
એક પ્રકાર : ઘણા માણસો સાથે સ્નેહ કરી દેવો. એક પ્રકાર : અયોગ્ય સમયે અને અયોગ્ય પ્રમાણમાં ઊંઘવું
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
