________________
રવછંદનિરોધથી સત્પાત્રતા
ભૂમિકા :
મન ફાવે તેમ વર્તવું તેને સામાન્ય રીતે સ્વછંદ કહેવાય. આમ સ્વછંદપણે ન ચાલતાં નિર્દોષ, અનેક ગુણસંપન્ન અને બોધિ-સમાધિના સ્વામી એવા આચાર્યો અને સંતોની બતાવેલી ન્યાયપૂર્ણ આજ્ઞા પ્રમાણે આત્માનું કલ્યાણ થાય તેમ વર્તવું તેનું નામ સ્વછંદનિરોધ.
માણસમાત્રનું મન સામાન્ય રીતે પતિતપરિણામી છે. અનાદિકાળથી આ જીવને, ઈન્દ્રિયો તથા મનને આધીનપણે વર્તીને જીવવાની ટેવ પડી ગઈ છે. તે મન, ઇન્દ્રિયો અને કુસંગને એટલો બધો આધીન થઈ ગયો છે કે પોતાના પરાધીનપણાનો તેને બિલકુલ ખ્યાલ જ રહ્યો નથી. હવે કોઈ મહાન પુણ્યના યોગે મનુષ્યપણું પામી સંતના સમાગમમાં આવ્યો છે અને કાંઈપણ પોતાનું કલ્યાણ કરવાની ઇચ્છા જેને ઉત્પન્ન થઈ છે તેવા પુરુષ, મહાન ઉદ્યમથી આ સ્વચ્છંદનો પરાજય કરવો જરૂરી છે અને તો જ તેનામાં સાચી પાત્રતા પ્રગટી શકે. સ્વચ્છેદનિરોધનો અભ્યાસ :
સ્વચ્છંદનો યથાયોગ્યપણે નિરોધ કરવા માટે બે વસ્તુની આવશ્યકતા છે : પ્રથમ તો જરૂરત છે યથાર્થ જ્ઞાનની – સાચા બોધની. આપણે વિચાર કરવાનો છે કે સ્વચ્છંદપણે વર્તવાથી શું આપણે ખરેખર સુખી થઈ શકીએ? શું સ્વછંદ તે સુખ મેળવવાનો સાચો ઉપાય છે? સામાજિક દૃષ્ટિએ વિચાર કરીએ તોપણ સ્વચ્છેદથી
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
